Giriş
Dermatoloji Uzmanı Prof. Dr. Emel Öztürk Durmaz anlatıyor...
Güneş ışınları ne tür sorunlara yol açabilir?
Dünyamıza güneş ile ulaşan ultraviyole ışınlarının (UV) faydalı ve zararlı dalga boyları var. Yararlı olan dalga boyları deride vitamin D yapımını sağlar; zararlı olan dalga boyları ise şu tür sorunlara neden olabilir: Deride güneş yanığı, güneş alerjisi, deri yaşlanması (kırışıklıklar, sarkmalar, damar genişlemeleri, kahverengi lekeler), benlerde artış, cilt kanseri.
Güneş yanıkları neden artış gösteriyor?
Tatil fırsatı bulunduğunda tüm gün denizde kalma, solaryuma girme, korunmasız kayak tatilleri, bilinçsiz vitamin D sentezleme sevdası artışta etkili. Yine koruyuculuğu olmayan bronzlaştırıcı ürünlerin kullanımı, güneşlenirken parfüm, kolonya veya bunları içeren kokulu kozmetiklerin kullanılması güneş yanıklarını kolaylaştırıyor. Kuşkusuz en önemli nedenlerden biri küresel ısınma ve atmosferik ozon tabakasının yıpranması...
Güneş yanığı açısından risk grupları kimler?
Herkes hayatında en az 1 kez güneş yanığı yaşamıştır. Güneş yanıkları, çok koyu tenli hastalar hariç herkeste oluşabiliyor. Fakat bazıları daha fazla risk altında: Özellikle beyaz veya açık renk derili, mavi veya yeşil gözlü, sarı-kızıl saçlı kişiler. Güneşte çok çabuk kızarıp hemen yananlar. Güneş alerjisi olanlar. Sürekli dışarıda çalışanlar (çiftçi, bahçeci, seracı, balıkçı gibi). Dışarıda spor yapanlar (maratoncu, bisikletçi, dağcı, yüzücü, yelkenci, kayakçı gibi).
Bebek, çocuk ve yaşlılar. Erkekler (güneşten korunma davranışlarının daha zayıf olması veya güneşten koruyucu kremleri daha az kullanmaları nedeniyle).
GÜNEŞ YANIĞI AÇISINDAN RİSKLİ ZAMAN, BÖLGE VEYA DURUM VAR MI?
Yaz mevsiminde dünyaya saat 10.00-16.00 arasında ulaşan güneş ışınları (UV-B), güneş yanığı ve deri kanseri oluşturucu özelliktedir. Genel olarak UV endeksinin 7’den büyük olduğu saatler güneş yanığı riski barındırır. Daha basit anlatmak gerekirse kural şu: Eğer gölgeniz sizden kısaysa güneş tepede demektir ve içeri kaçma zamanıdır. Güneş ışınları sudan, kumdan, buzdan ve kardan yansıyabilir. Rüzgârlı, bulutlu ve karlı havalarda bile yeryüzüne ulaşarak güneş yanıklarına neden olabilir. Yine dağda veya balonla yapılan yolculuklarda güneş yanığı riski yüksek. Ekvatora yakın ülkelerde ve üzerindeki ozon tabakasının inceldiği ülkelerde güneş yanığı riski fazla. Tekne ve gemi tatilleri, öğle saatlerinde güneşten korunma zorluğu nedeniyle, güneş yanığı açısından en riskli tatil türleridir. Alkol alımı ve akabinde güneş altında uyuyakalma tabii ki güneş yanığı açısından riskli bir durum. Solaryuma girmek de güneş yanığı, deri yaşlanması ve deri kanserleri açısından oldukça riskli.
GÜNEŞ YANIĞININ KAÇ DERECESİ VAR?
Güneş yanığı belirtileri güneş maruziyetinden yaklaşık 2-4 saat sonra başlar ve 1-3 gün arasında pik noktaya ulaşır. Deride güneşe maruz kalmış alanda sınırlı kızarıklık, şişlik (ödem), su kabarcıkları, patates kabuğu gibi soyulma, sulantı gibi belirtiler olur. Bunlara sıcaklık, yanma, hassasiyet, ağrı ve kaşıntı gibi hisler eşlik eder. Genel olarak 1. derece yanıklar kızarıklık, 2. derece yanıklar kızarıklık ve su kabarcıkları, 3. derece yanıklar ise kızarıklık-su kabarcıkları ve yaralar barındırır. Şiddetli güneş yanıklarında halsizlik, baş dönmesi, tansiyon düşmesi, ateş-titreme, bulantı-kusma, baş ağrısı, bayılma, genel vücut ödemi, güneş çarpması veya ısı çarpması belirtileri de gözlenebilir. Bu tabloya güneş zehirlenmesi ismi verilir. Özellikle gözlerde de güneş yanığına bağlı sorun görülebilir, bu hadise kayakçılar arasında kar körlüğü olarak bilinir.
GÜNEŞ YANIKLARI UÇUĞA NEDEN OLUR MU?
Evet, derideki bağışıklık sistemini baskılayarak uçuk, zona gibi enfeksiyonları tetikleyebilir. Özellikle su kabarcıklı güneş yanıkları bakteriyel enfeksiyon riski barındırır. Güneş yanıklarına bağlı başka sorunlarla da karşılaşabiliriz. Örneğin güneşe bağlı göz yanıkları ileriki hayatta katarakt riski taşır. Güneş yanıklarının en önemli uzun dönem riski, yanan alanlarda deri kanseri riskinin artmasıdır. Maalesef deri kanserlerinin bazıları ölümcül olabilir.
Güneş yanıkları kaç günde iyileşir?
1. derece yanıklar yaklaşık 5-10 günde tamamen iyileşir. Fakat 2. ve 3. derece yanıkların iyileşmesi 2 ila 4 hafta alır. Yüzeysel güneş yanıkları deride renk koyulaşması ve kepeklenme ile iyileşir. Giysi veya mayo-dışında kalan alanlarda sınırlı kahverengi koyulaşma kozmetik olarak rahatsız edici olabilir ve aylar boyu sürer. Şiddetli ve derin güneş yanıkları beyaz kalıcı izler bırakabilir.
Nasıl tedavi edilir?
Güneş yanıkları yanık gibi tedavi edilir. Öncelikle daha fazla güneşe maruz kalınmamalı ve tüm güneşten korunma önlemleri alınmalı. Vakit kaybetmeden bir dermatoloğa başvurulmalı. Şiddetli, su kabarcıklı, derin, ağrılı ve enfekte güneş yanıklarında veya ısı çarpması belirtileri varlığında, hastanın hastaneye yatırılması, damardan sıvı verilmesi, kapalı pansumanlar, damardan veya ağızdan iltihap giderici ilaçlar gerekebilir. Kapanmayan derin güneş yanıklarında cerrahi deri nakli gerekebilir.
