Doktorunuz söylemedikçe iyot kısıtlaması yapmayın

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Aslı Doğruk Ünal anlatıyor.

GUATR NEDİR?

Tiroid bezinin çeşitli nedenlere bağlı anormal büyümesine guatr diyoruz. Tiroid bezi boynumuzun ön tarafında bulunan kelebek şeklinde bir organdır. Guatrı olan bir hastada tiroid hormon üretimi normal, artmış veya azalmış olabilir. Tiroid bezinin homojen yani her yerinin eşdeğer büyümesine ötiroid diffüz guatr, içinde nodüller oluşarak büyümesine ötiroid nodüllü guatr denir.

GUATR NEDENLERİ NELERDİR?

Bir coğrafi bölgede guatr sıklığının yüzde 10’u geçmesini endemik guatr olarak adlandırıyoruz. Çevresel ve kalıtsal faktörlerin endemik guatra etkisi var. Çevresel faktörlerden önde geleni iyot eksikliğidir, sonrasında guatrojen maddeler (guatr yapıcı besinler) gelir. Ama besinler guatr gelişiminde katkı yaparlar, tek başına guatr gelişimine yol açmazlar.

BU BESİNLER HANGİLERİ?

Özellikle brokoli, Brüksel lahanası, karalahana, lahana, karnabahar, turp, şalgam, soya ürünleri, ıspanak, mısır, şeftali, çilek... Bu besinler iyot emilimine engel olarak tiroid hormon sentezinin azalmasına neden olabilir. Bu da tiroid bezinin büyümesiyle sonuçlanabilir.

GUATR TEDAVİ EDİLMEZSE NEYE YOL AÇAR?

• Guatr yıllar içinde çok yavaş büyür. O nedenle birçoğu bulgu vermez ve tedavi gerektirmez.
• Tiroid bezi fazla büyüdüğünde ses telleri gibi boyun içi yapılara bası yapmaya başlayabilir. Hastaların bir kısmında boyunda şişlik, öksürük, ses kısıklığı, boğazda yumru hissi gibi sorunlara neden olabilir.
• Guatra tiroid fonksiyon bozukluğu eşlik ediyorsa veya guatr, iyot eksikliği nedeniyle ortaya çıkıyorsa bir dizi problem ortaya çıkabilir. Tiroid hormonu aşırı çalıştığında kalp çarpıntısından yorgunluğa, sinirli ruh halinden saç dökülmesine kadar geniş bir yelpazede sorunlar görülebilir. Tiroid bezi az çalıştığında ise yine halsizlik, ciltte kuruluk, kilo alma gibi belirtiler ortaya çıkar.
• Özellikle iyot eksikliği, bebekte zeka geriliği, annede düşük veya ölü doğum gibi daha önemli sonuçlara neden olabilir.

GUATR ÜLKEMİZDE SIK GÖRÜLEN BİR HASTALIK MI?

Türkiye’de özellikle endemik guatr yani iyot eksikliğine bağlı guatr sıktır. Belli aralıklarla guatr sıklığı ile ilgili çalışmalar yapılıyor. Sıklık, bölgelere göre değişkenlik göstermekle beraber ortalama yüzde 32 civarındadır. İç Anadolu ve Karadeniz bölgelerindeki bazı illerle, yüksek rakımlı yerleşim bölgeleri en sık iyot eksikliği olan yerlerdir. 2000 yılından itibaren yapılan yasal düzenlemelerle tuzların iyotlanması ile guatr sıklığı azalmaya başladı.

GUATRIN OLUŞMASI ENGELLENEBİLİR Mİ?

Çok ciddi bir halk sağlığı sorunu olan iyot eksikliğine bağlı guatr, halkın en kolay ve ucuz şekilde ulaşabileceği tuzun iyotlanması ile engellenebilen bir durumdur. Ülkemizde de tuzlar yaklaşık 20 yıldır iyotlanıyor.

GUATR NASIL TEŞHİS EDİLİR?

Ötiroid guatr genellikle şikayete neden olmaz; ya hastalar boyundaki şişliklerini fark ederek kendileri doktora gelirler ya da hastanın muayenesi veya başka bir nedenle yapılan boyun görüntülemesi sırasında rastlantısal olarak bulunur. Endemik guatrı teşhis etmek için doktor muayenesi yeterli ama tanının kesinleşmesi için laboratuvar tetkikleri ve tiroid ultrasonografisi gerekir. Nodül saptanan hastalarda şüpheli görüntü mevcutsa tiroid kanserinin ekarte edilebilmesi için tiroid ince iğne aspirasyon biyopsisi de yapılır.

NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Endemik guatr olan bölgelerde tedaviden daha çok korunma önemli. O nedenle o bölgedeki halk, beslenme içeriğindeki iyotun artırılması konusunda bilinçlendirilmeli. Bunun dışındaki guatr hastalarında tedavi hastanın yaşı, tiroid bezinin büyüklüğü, bası bulgularının olup olmaması, tiroid fonksiyon bozukluğu olup olmamasına göre belirlenmeli. Bu değişkenler değerlendirildiğinde birçok hasta sadece takip edilirken, az bir kısmında ilaç tedavisi, cerrahi ve radyoaktif iyot tedavisi gerekebilir.

TUZ KISITLAMASINA GEREK VAR MI?

Guatrın hem önlenmesinde hem de tedavisinde iyot içeren ürünlerin tüketilmesi önemli. Ama çok az bir hasta grubunda aslında tuz kısıtlaması değil, iyot kısıtlaması yaparız. Belirli bir süre için iyotlu tuz ve iyot içeren bazı ilaçları, vitaminleri ve yiyecekleri kısıtlarız. İyot kısıtlaması yaptığımız hasta grupları şunlar:

• Radyoaktif iyot kullanarak tedavi ettiğimiz hastalar,
• Görüntüleme planladığımız tiroid kanseri hastaları,
• Hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı çalışması) sorunu olan hastalar. Tabii doktor aksini söylemedikçe iyot kısıtlaması yapılmamalı. Hele ki çocukluk ve hamilelik döneminde asla iyot kısıtlaması önerilmez.