Giriş
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Uyku Bozuklukları Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Derya Karadeniz anlatıyor.
YAŞLANDIKÇA UYKU SÜRESI AZALIYOR MU?
Öyle sanılıyor ama aslında uykunun 24 saat içindeki dağılımı bozuluyor. Yaşı ilerleyenler gece daha çok uyanıyor, daha az uyuyor ama gün içindeki küçük şekerlemeler ya da uyumalar ortaya çıkıyor. Diyelim ki 7 saatlik uyku süresi var. 65 yaş üzerine çıktığında 7 saatin 5 saati gece, 2 saati de gündüz uykuda geçiriliyor. Toplam uyku süresi yine aynı. Elbette yaşla birlikte uyku bozuluyor çünkü beyin eskiyor, uyku sistemleri de... Dolayısıyla kişinin gece bölük pörçük bir uykusu, daha sık uyanıklıkları var. Ama ertesi gün biraz kahvaltıdan sonra biraz da yemekten sonra kestiriyor, öğleden sonra bir yarım saat bir saat uyuyor.
UYKUSUZLUĞUN GEÇİCİ OLUP OLMADIĞI ANLAŞILABILIR MI?
Yolculuklar, iş görüşmesi, sınav gibi durumlar geçici uykusuzluk yapabiliyor. Örneğin bir şeye siniriniz bozulmuştur, kötü bir otelde kalıyorsunuzdur, yastık boynunuzu acıtıyordur... Bunlar insomni (uyku hastalığı) değil. İnsomni diyebilmek için haftada en az 3 gün, en az 3 aydır uykusuzluk çekmeniz lazım.
İLAÇLAR UYKUSUZLUK YAPAR MI?
Evet, bazı tansiyon ilaçları, bazı psikiyatrik ilaçlar ve solunum hastalıklarında kullanılan bazı ilaçlar uykusuzluğa neden olabiliyor.
UYKUSUZLUĞUN SEBEPLERİ NELERDİR?
Pek çok sebep var. Fakat ana problem psikiyatrik değil. Uykusuzluk türlerine göre sebepler değişiyor.
1) Öğrenilmiş insomni: Zaman içinde beynin öğrendiği uykusuzluktur. Hastalar ‘Uykum geliyor, yatağa gidiyorum ama mümkün değil uyuyamıyorum’ der. Öğrenilmiş uykusuzluğu olanlar genellikle koltukta, kanepede uyur fakat pijamalarını giyip yatağa gittiklerinde uykuları kaçar.
UYKUYU UNUTMAK
Öğrenilmiş insomninin sebebi genetik yatkınlık. Çocukluğunuzda uykunuzda herhangi bir problem olmaz fakat yaşam içinde herhangi bir faktör uykusuzluğu tetikler. Bu, stres olabilir, bir hastalık olabilir... Tetiklenmeden sonra etken ortadan kalksa dahi beyin bu sorunu yaşamaya devam eder. Mesela yeni doğum yapmış bir kadını ele alalım. O zamana kadar uykuyla ilgili sıkıntısı yok. Fakat bebek doğduktan sonra bebeğine meme vermesi, onu uyutması gerekiyor. Ya da annesi hastalandığı için annesine gece de bakmak zorunda olan birini düşünün. Fakat bebek büyümesine ya da hasta anne iyileşmesine rağmen insomni kalıyor, yine uyuyamıyorlar. Yine sık sık uyanıyorlar. Kısacası bu tür uykusuzluğa yatkın olarak doğuyorsunuz herhangi bir faktörle beyin bu uykusuzluğu öğreniyor, sonra da uyumayı unutuyor.
2) Paradoksal insomni: Bu hastalar ‘Ben hiç uyumuyorum, en fazla 1-2 saat ya uyuyorum ya uyumuyorum’ diye gelirler. Uyku tetkikine aldıktan sonra ‘Ne kadar uyudun?’ diye sorarız, ‘Belki 2 ya da 3 saat’ derler. Oysa uyku tetkikinde hastanın 5-6 saat uyuduğunu görürüz. Bu tür uykusuzlukta somut uyku süresiyle kişinin algıladığı uyku süresi arasında ciddi bir paradoks (çelişki) vardır. Adını buradan alır. Beyindeki algılama bozukluğu nedeniyle hasta uyuduğunu anlamaz.
UYKU VE UYANIKLIK ARASINDA
Bu hastalarda beyin uyuyor ama aynı zamanda uyanıklık aktivitesi de gösteriyor. Uyuyorsunuz ama bir miktar çevrede olup bitenlerinden de farkındasınız. Örneğin dışarıdan geçen kamyonu duyuyor, asansör sesini duyuyor ama o sarıda aynı zamanda uyuyorsunuz. Yani beyniniz hem uykuya hem de uyanıklığa ait aktiviteyi aynı anda devam ettiriyor.
3) Idiyopatik insomni: Genetik yani ailesel özellik gösterir. Çocukluktan itibaren bu insanlar uyuyamaz. Bir tek bu uykusuzluk türünde ömür boyu ilaç tedavisi uygulanır. Diğer uykusuzluk türlerinde hasta ilaçlarla düzelip ilaçsız dönemler yaşayabilir. İdiyopatik insomni genetik nedenlerle açıklanıyor. Beyninizde uykuyu başlatan ve sürdüren genlerde bir sıkıntı taşıyarak doğuyorsunuz.
UYKUYA BİR TÜRLÜ GEÇEMEYEN BEYİN
İdiyopatik insomni hastalarının bir kısmında uyanıklığı sağlayan beyin bölgeleri çok aşırı çalışıyor. Diyelim ki uykunuz sağlıklı, saat 23.00- 24.00’dan sonra uykunuz geliyor ve gidip yatıyorsunuz. Çünkü beyninizdeki uyanıklık sistemleri geri çekiliyor ve uykunuz başlıyor. Oysa idiyopatik insomni hastalığı olanlarda uyanıklık sistemleri çok aşırı çalışıyor, bir türlü geri çekilmiyor. Uyku sistemleri, uyku ağları devreye giremiyor.
UYKUSUZLUK ÇEKEN BİRİ HANGİ UZMANA BAŞVURULMALI?
Uyku bozuklukları konusunda uzmanlaşmış bir uyku uzmanına gitmeli. Eğer uykusuzluk kaygı bozukluğu, endişe, depresyon gibi psikiyatrik bir hastalığın belirtisiyse tedaviyi psikiyatrist yapar. Ana problem Parkinson gibi nörolojik bir hastalıksa tedaviyi nörolog yapar. Bütün bu hastalıklar yoksa kişinin uykuya dalma, uykusunu sürdürme, kısa uyuma ya da erken uyanma gibi uyku problemleri varsa tedaviyi uyku doktoru yapar.
