Bazı düşünceler aklınızdan bir türlü çıkmıyor mu?

Aklınızdan bir türlü çıkmayan, unutmaya çalıştıkça daha fazla rahatsız eden bir düşünceyle mi uğraşıyorsunuz? Ya da evden çıkarken defalarca ocağın kapalı olup olmadığını mı kontrol ediyorsunuz? Yanıtlarınız ‘Evet’ ise dikkat, takıntı hastalığınız olabilir... ‘Takıntılardan Kurtulma Rehberi’ adında bir kitabı olan Uzman Psikolog Selen Can ile obsesif kompulsif bozukluk hastalığını konuştuk.

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) nedir?

Bir kaygı rahatsızlığıdır. Takıntı hastalığı olarak da biliniyor. OKB’nin içinde obsesyon ve kompulsiyonlar vardır. Obsesyon; tekrarlayan ve kişide kaygı uyandıran düşünceler, zihinsel görüntüler veya dürtüler demektir. Kompulsiyon ise kişinin obsesyonlardan kurtulmak üzere yaptığı davranışlardır.

Bunları örneklerle açıklar mısınız?

Bulaşma takıntıları olan birini ele alalım. Bu kişi birinin elinden bir şey aldığında veya bir çöp kutusunun önünden geçtiğinde zihninde şu düşünce belirebilir: “Kirlendim, bana bir şeyler bulaştı, temizlenmem lazım.” Bu, obsesyondur ve kişide ciddi bir kaygı uyandırır. Kişi, kirlendim düşüncesinden ve bu düşüncenin verdiği kaygıdan kurtulmak için bir şeyler yapmaya girişir. Örneğin ellerini yıkamak, temizlenmek gibi. İşte bunlar da kompulsiyonlardır.

Kompulsiyonlar her zaman ‘el yıkamak’ gibi görebildiğimiz bir davranış mıdır?

Hayır, kompulsiyonlar çok çeşitlidir. Az önceki örnekten devam edersek, eli kirlenen kişi elini yıkamak yerine arkadaşına, “Elim şuraya değdi, sence kirlendi mi?” diye sorabilir. Kaygıdan kurtulmak için sorduğu bu soru da kompulsiyondur. Başka bir obsesyon-kompulsiyon örneğin verelim... Bazı takıntılar zihinde beliren görüntü şeklindedir. Örneğin kişinin zihninde kaza veya felaket fotoğrafı belirebilir. Kişi bundan rahatsızlık duyup hemen aklına güzel bir şeyler getirip zihnindeki kötü görüntüyü etkisizleştirmeye çalışır. İşte bu etkisizleştirme davranışı da kompulsiyondur. Bir başka obsesyon-kompulsiyon örneğinden daha söz etmek istiyorum. Örneğin, sevmediğiniz birini görünce, “Ben de onun gibi olur muyum” düşüncesi obsesyon; ardından “Onun gibi olmamak için kendime şunu batırmalıyım, şuradan atlamalıyım” gibi dürtüler ise kompulsiyondur.

Obsesyon ve kompulsiyonlar her zaman birlikte midir?

Hayır. Obsesyonlar tek başına olabilir, devamında mutlaka bir kompulsiyonun olması gerekmez. Örneğin, kişinin zihnine rahatsız edici bir görüntü gelir, bu onda büyük bir korku uyandırır ama kişinin bunu etkisizleştirmeye yönelik bir eylemi olmaz.

Kişiye yaptıkları mantıklı gelir mi?

OKB’si olanların büyük kısmı, yaptıklarının mantıklı olmadığını bilir. Hatta seans sırasında takıntılarını anlatırlarken “Size çok saçma gelecek ama...” diye söze başlarlar. Anlatırken çekinirler. Takıntılarını bazen o kadar saçma bulurlar ki “Benim gibi başka kişiler de var mı?” diye sorarlar. Fakat burada önemli bir nokta var. Zihne gelen takıntılar kişiye öyle gerçek gibi görünür ki büyük bir çaresizlik yaşarlar. Düşünün ki zihninizde bir düşünce veya bir görüntü beliriyor. Siz, bundan kurtulmak için yaptığınız davranışları saçma buluyorsunuz. Fakat saçma bulsanız da korktuğunuz için bu davranışlara devam ediyorsunuz. Yani bir çelişkiyle de mücadele ediyorsunuz. Bu arada küçük bir hasta grubunda, özellikle de temizlik, titizlik takıntıları olanlarda temizleme davranışını mantıklı görülebiliyor. Özellikle de sorun uzun süredir devam ediyorsa, takıntılı davranışlar yerleşmişse...

Sık görülen bir ruhsal bozukluk mu?

Eskiden nadir görülen bir rahatsızlık olduğu sanılırdı çünkü eskiden bu rahatsızlıkla ilgili tanı almak o kadar da yaygın değildi. Şimdilerde ise her 100 kişiden 2-3’ünde OKB görüldüğünü biliyoruz. Bir depresyon kadar olmasa da bu rahatsızlığa hayatlarımızda artık çok daha sık rastladığımızı söyleyebiliriz.

EN SIK GÖRÜLEN OBSESYON VE KOMPULSİYON TÜRLERİ NELERDİR?

BULAŞMA OBSESYONLARI

Kir, toz, mikrop, pislik, hastalık bulaşmasıyla ilgilidir. Bulaşma takıntısına yönelik davranışlar (yani kompulsiyonlar) tahmin edersiniz ki yıkama, yıkanma, silme gibi temizlenme davranışlarıdır. Ayrıca kişi, kirlenip kirlenmediğini başkalarına sorabilir.

KUŞKU OBSESYONLARI:

Bir şeyleri yapıp yapmadığından şüphe duymak şeklinde ortaya çıkar. Buradaki kompulsiyonlar ise kapıyı, ocağı kontrol etmek, okuduğunu tekrar okumak, anlattığından veya duyduğundan emin olmayıp tekrar anlatmak, sormak şeklindedir.

CİNSEL TAKINTILAR:

En çok utanılan ve saklanan takıntı türüdür. Burada kişi, zihnindeki cinsel görüntü veya düşüncelerden ciddi bir rahatsızlık duyar. Bunların günah olduğunu düşünebilir, kendisine yakıştırmayabilir, tiksinme veya suçluluk hissedebilir. Cinsel ve dini takıntılar bazı durumlarda birlikte bulunabilir.