Giriş
Yeni yıl geldi. 1 Ocak 2022’yi para ile ilgili konularda kendimize çekidüzen verip finansal hayatımızı koruma altına almak için başlangıç sayalım. Enflasyonu, faizi, doları kontrol edemeyiz ama bireysel bütçemizi biz yönetiyoruz. Yeter ki sağlık olsun, para ile ilgili her sorun çözülebilir.
Kendimizi finansal olumsuzluklardan tek bir davranışla koruyamayız. Vücudumuz gibi düşünelim. Sağlık sorunu yaşadığımızda o an önlem alamayız, tedavi görürüz. Herhangi bir durum yaşamadan önce kendimize iyi bakmamız gerekir. Para konularında da böyle. Sağlıklı finansal yaşama geçmemiz gerekiyor.
FİNANSAL SAĞLIK İÇİN 5 KURAL
1- BÜTÇE YAP: Gelirini, giderlerini gör, takip et.
2- BORÇLAR: Gelirine uygun borçlan. Doğru yönet.
3- BİRİKİM: Kaynaklarını verimli kullan, tasarruf ettiğin tutarı birikime ayır.
4- YATIRIM: Düzenli olarak biriktirdiğin parayı, kendine uygun riskle, doğru bilgiyle yatırıma dönüştür.
5- PARA İLİŞKİLERİ: Her birimizin nasıl farklı kişiliği varsa para konusunda da farklı karaktere bürünüyoruz. Para karakterimiz biz çocukken ailemizden, çevremizden gördüklerimizle, kendi deneyimlerimizle şekilleniyor. Kendimizi ne kadar iyi tanırsak hem para konularında iletişimimiz o kadar sağlıklı olur hem de parayı daha iyi yönetebiliriz. Bu beş kuralı bütüne yayıp yaşam felsefesi olarak görürsek zor zamanlarda kendimizi daha güçlü hissederiz.
PARA KONULARINDA EĞİTİME GEREK VAR MI?
Evet, iki tür eğitim var.
1- FİNANSAL EĞİTİM: Yatırım yaparken sana uygun risk ne? Nasıl ölçülür? Getiri nedir? Bunları bilmen gerekiyor ki beklentilerini ona göre kurgula, yatırımlarının vadesini planla. Risk ve getiri ilişkisini çöz. Yatırım araçlarını tanı, kendine uygun portföy yap. Bu kolay olan kısım.
2- DAVRANIŞSAL EĞİTİM: Ünlü yatırımcı, ‘Akıllı Yatırımcı’ kitabının yazarı Benjamin Graham der ki ‘’Yatırım yapmak çok basittir ama asla kolay değildir’’. Neden böyle diyor?
- Sürüyle hareket edip herkes alırken biz de almaya, satarken satmaya çalışıyoruz.
- Sabırsızız. Yatırım yaptık hemen yükselsin bir an önce zengin olalım istiyoruz. Dikkat! Öyle birden yükselen yatırım araçları çok yüksek risklidir. Bunun gibi birçok bilişsel hataya karşı davranışlarımızı kontrol edip kendimizi eğitmemiz şart.
FİNANSAL OKURYAZARLIK NEDİR?
Bireyin parasını doğru bilgi ve beceriyle, kendine uygun riskler alarak yönetebilmesidir.
NEREYE YATIRAYIM?
Bu bana en çok gelen soru. Yatırım terziye ceket diktirmek gibi kişiye özeldir. Beklentilerine, riske duyarlılığına, amacına, bütçene, bilgi seviyene göre değişir. ‘O ünlü buraya yatırım yapıyor’ diyerek yatırım yapma. Temel kurallar var, ilki sepet yapmak. ‘Herkes bunu söylüyor’ deme. Çok basit ama uygulayabilen çok az.
NASIL?
Paranın tamamını aynı yere koyarsan değer kaybettiğinde paran riske girer. Örneğin yatırımını çeşitlendirip biraz döviz, biraz altın, biraz hisse, biraz fon alırsan biri düşerken diğeri çıkabilir. Senin de finansal huzurun yerinde olur.
TANI
Getiri yüksekse risk de yüksektir. ‘‘100 lira koydum iki haftada 5 bin lira oldu.’’ Bu yüksek riskli bir yatırım aracı demektir. Son dönemde çok soru cevaplıyorum. Birçok kişi bilmediği alanlara yatırım yapıyor. Arabasını satıp kripto para alanlar, kredi çekip hisse alanlar duyuyorum. Aman dikkat! Bizim olmayan paraları nereye gideceğini bilmediğimiz yatırım araçları için kullanmayalım.
İSTİKRAR
Yatırım bilgi, sabır, kararlılık gerektiren uzun dönem işidir. Yavaş yavaş başla, heyecan arama. Umudunu yüksek riskli yatırım araçlarına bağlama. Örnek: Hisse senedi aldın, hop diye bir hafta sonra satma, oyun oynama. Hisse senedinden para kazanmanın ilk kuralı, onu uzun vadeli bir yatırım aracı olarak görmek.
ALIŞKANLIKLARIMIZ
Altın, emlak, döviz, kısa vadeli mevduatı çok seviyoruz. Blok zincir devrimiyle birlikte finans dünyası yeniden yapılanıyor. Bu devrimin dışında kalanlar oyunun da dışında kalacak. Sadece klasik yatırım araçları değil, kendimizi geliştirerek küçük miktarlarla başlayarak farklı yatırım araçlarını tanıyıp öğrenmeliyiz.
SOR
Çevrenden, sosyal medyadan ‘tüyo alarak’ değil, bankana danışarak yatırım yap. Örnek: Banka uygulamana gir, risk ve yatırım testlerini çöz. Kendine uygun yatırım çeşitlerini belirle ve sepet yap.
HATA YAPARSAM!
Hayatta da yatırımda da hata yapmadan öğrenilmez. Yatırıma erkenden başlamak gerekiyor. Çocuklarımızı da 14 yaşından itibaren yatırım kavramlarıyla tanıştırmalıyız. Diyelim ki para konularında hata yaptın ve para kaybettin. Kendini, eşini, çevreni suçlama. ‘’Ben bundan ne öğrendim? Ne yapmalıydım? Bundan sonra neyi farklı yapacağım?’’ diye düşün. Eğer kayıp büyükse, zor karar alarak satılacak ev, araba varsa sat ve çözüme odaklan. Üzülme, tekrar alırsın.
OKUYUN
- Peter Lynch’in Borsada Tek Başına
- Benjamin Graham’in Akıllı Yatırımcı
- Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği Başkanı Attila Köksal’ın Parasal Konularda Yaptığımız Hatalar
- Murat Sağman’ın Borsada Oynanmaz kitaplarını tavsiye ederim.
Herkese bedensel, ruhsal ve finansal sağlıklı bir sene dilerim.
