Giriş
Almanya’da çalışan moleküler biyoteknoloji uzmanı Haşim El-Ghalili, anne karnında kalmadan, tamamen yapay rahimlerde bebek üretilebileceğini iddia etti. Yani saçından göz rengine, boyuna, zekasına kadar istenilen özelliklerde sipariş bebeklerin dünyaya getirilebileceğinden bahsediliyor. Üstelik bilim dünyası bunun imkansız olmadığını söylüyor. Projenin amacı, doğum sırasında anne ve bebek ölümlerini ortadan kaldırmak, dünya nüfusunu dengede tutmak. Bugün rahatlıkla konuşabildiğimiz bu teknoloji için bir doktor bedel ödedi, üç yılını hapiste geçirdi. O doktor Çinli biyofizikçi Dr. He Jiankui. Neden ve nasılının hikayesi şöyle...
NOBELLİ UZMANDAN ONAY
2018’in başlarında henüz 34 yaşında genç bir uzman olan Dr. He, ABD’nin Arizona eyaletine gidiyor. Orada genetikçi James Watson ile görüşüyor. 90 yaşındaki Watson, Dr. He’nin aksanını anlamadığı için onunla yazışarak konuşuyor. 1953’te DNA’nın çift sarmallı yapısını keşfederek Nobel kazanan Watson’a hastalık riskini ortadan kaldırmak için doğmamış bebeklere genetik mühendisliği yapma isteğinden bahsediyor. Watson, “İnsanları daha iyi hale getirin” yazarak yanıt veriyor. Dr. He, bunun üzerine deneyine başlıyor. Zira bu konuda Çin’in Shenzhen Harmonicare Kadın ve Çocuk Hastanesi’nin etik kurulu dahil birçok bilim topluluğu Dr. He’ye yeşil ışık yakmıştı.
KUSURSUZ İNSAN DEVRİMİ
Dr. He, Kasım 2018’de HIV taşıyıcısı bir çiftin ikizlerinin bu hastalıktan arındırarak dünyaya geldiğini duyurdu. Prematüre ikizler Lulu ve Nana AIDS’e karşı bağışıklık kazanarak doğdu. Bu, “insan evriminin gidişatını değiştirecek bir gelişme” olarak görüldü. Etik tartışmalar sürerken Dr. He birçok yerde konferanslara davet edilmeye başlandı. Aynı ay Hong Kong Üniversitesi’nde gen düzenleme zirvesinde konuşmacı oldu. Londra’dan katılan biyolog Robin Lovell-Badge, Dr. He’ye kilit bir soru sordu. “Bu genetik düzenleme, yanlışlıkla bir insanı daha üstün (kusursuz) kılacak bir gelişmeye yol açabilir mi?” dedi. Dr. He, “Ben böyle bir şey yapmadım ve gen düzenlemesinin ayrıcalıklar için kullanılmasına karşıyım” dedi.
1997 yapımı Gattaca filminde, çocukların yüksek IQ ve uzun yaşam süresi gibi uygun kalıtsal özellikler için seçilen genetik mühendisliği ile yaratıldığı fütüristik bir dünya anlatılıyordu.
COVID-19 AŞILARI ÖRNEĞİ
Ancak büyük bir tartışma koptu. Bu teknolojinin üstün nitelikli insanlar da yaratabilme ihtimali olması etik olarak kabul edilemez bulundu. Kendi ülkesindeki bilim toplulukları Dr. He’yi, “Çin’in Frankenstein’ı” ilan etti. 122 Çinli uzman, Dr. He’nin pratiğini ‘delilik’ olarak gördüklerini belirten bildiri yayınladı. Dr. He, Çin’deki bilimsel çalışmaların itibarını zedelemekle suçlandı. Dr. He, yargılandı ve Aralık 2019’da “çoğalma amacıyla insan embriyosunu yasadışı biçimde değiştirdiği” gerekçesiyle üç yıl hapse çarptırıldı. 3 milyon yuan da para cezası aldı. Dr. He, kendini “Ben genetik aşı yaptım” diyerek savundu. Nitekim COVID-19 pandemisinde dünyayı kurtaran genetik temelli mRNA aşıları oldu.
‘TÜP BEBEK DE ELEŞTİRİLİYORDU’
Böyle düşününce bu tutukluluğun ne kadar orantısız bir ceza olduğu ortada. Nisanda tahliye edilen Dr. He, deneyi sonrası ücretsiz izne çıkarıldığı çalıştığı üniversite tarafından kınanmıştı. Tüm yaşadıkları onu bilimden uzaklaştırmadı. Bu kez genetik kas hastalığı Duchenne Musküler Distrofi tedavisi üzerine çalışıyor. Bazıları Dr. He’yi “Tüp bebek yöntemi çıktığında ‘deney tüpü çocukları’ deniyordu. Ama bugün herkes en az bir tüp bebek tanıyor. Geliştirenler de Nobel kazandı” diyerek savunuyor.
ABD’li nörobilimci Alcino Silva ise “Bu konudaki esas sorun, sağlıklı insanların genlerini modifiye etmenin sonuçlarını tam olarak bilmememiz” diyor. Bu arada ikizler Lulu ve Nana sağlıkla büyüyorlar. Şimdiye kadar herhangi bir anormallik tespit edilmedi. Ancak deneyin etkilerinin tam olarak anlaşılması için ömürlerinin sonuna kadar izlenmiş olmaları gerekiyor.
