Giriş
İsviçre’de insanlar daha sonra harcamak üzere ‘zaman’ biriktiriyor. İsviçre hükümeti, ‘zaman bankası’ uygulaması yapıyor. Bu banka, yaşlılara ve bakımlarına yardım amaçlı bir teşvik paketi.
Gençler gönüllü olarak yaşlı bakım hizmeti veriyor. Ne kadar hizmet verilirse o kadar ‘zaman’ kazanılıyor. Yani o genç yaşlandığında, yaptığı gönüllülük kadar bakım hizmeti almayı hak ediyor. Bir nevi yaşlılık için depozito oluyor bu gönüllülük. Sosyal güvenlik hesaplarına ‘vakdi nakit’ olarak yatırılıyor. İsteyen yaşlandığında bu parayla yardım almak yerine onu nakde çevirip harcayabiliyor. Benzer bir uygulama Çin’de de var. Genç gönüllüler yaşlı bakımında yer aldıkları her saat başı ‘bir birim’ para kazanıyor. Bu parayı 60 yaşından itibaren geri alma hakları var. Veya yaşlı diğer yakınlarına bağışlama imkanları oluyor. 10 bin birim para biriktiren, yaşlandığında devlete ait bir bakım evinde ücretsiz konaklama hakkı elde ediyor. Dünyada nüfus hızla yaşlanıyor. Bu hafta başında POSTA arka kapağına manşet yaptığımız hüzünlü haberi görmüş olabilirsiniz.
YAŞLANINCA İADE
Japonya’da bir köyün nüfusu o kadar azalmış ki yalnızlık çekmemek için gerçek boyutlu kuklalar yapıp köyün çevresine yerleştirmişler. Bugün dünyada her 10 kişiden biri 65 yaşın üzerinde. 2050’de bu oran her altı kişiden biri olarak yükselecek. İnsan ömrü de sürekli uzama grafiği çiziyor. Yani yaşlı bakımı her zamankinden daha önemli olacak (Sağlıklı yaşlanma için longevity teknolojisi de bu yüzden büyük bir pazara dönüşüyor). Zaman bankası fikri harika bir sosyal sorumluluk projesi aynı zamanda. Ama nüfus artış hızı azalıyor. Fakat bugünkü gençler yaşlandığında kendilerine bakmak isteyecek genç oranı bugünden daha az olacak. Yani bugünkü zaman yatırımları ileride karşılanmayabilir. Bakım sektörü için Kanada, Almanya gibi bazı yaşlanan ülkeler genç göçmen alıyor. Ama en yaşlı nüfus Japonya göçmen sevmiyor. Onun için robot teknolojisine ağırlık veriyorlar. Robotlar insana alternatif olamaz ama neyse. Bu sistemin bir gediği de bugün sağlık nedenleriyle yaşlı bakımı veremeyen gençleri dışarıda bırakması. Onlar yaşlandığında bu haktan mahrum kalabilir. Bu açıklarına rağmen fikir olarak muhteşem bir uygulama. İleride aynı hizmeti alma garantisi olmasa bile gönüllülükle geçirilen zaman hiç boşa giden zaman değildir. Dünyanın en güzel duygularından biridir.
KURUCU LİDERLERİN İMTİHANI
Cumhuriyet’imizin 101’inci yılını kutladığımız bu hafta Atatürk’ün o meşhur sözü yeniden dolaşımdaydı. “Efendiler! Yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz.” Bu sözü aslında Türk ulusu değil yalnızca yedi dava arkadaşı duymuştu. Çünkü silah arkadaşları Atatürk’ü kendi kurduğu meclisin dışında bırakmak istiyordu. Atatürk bu konuyu Nutuk eserinde anlatıyor. Ama Nutuk okumamış olanlar bu arka plana vakıf değil. Atatürk de her kurucu liderin yaşadığı gibi hayatını mücadele ile geçirdi. Cumhuriyet’i kurunca bile arkasına rahatça yaslanıp oturabildiği bir an olduğu düşünülemez. Savaştaki cephelerden sonra siyasetteki cephelerle uğraşması gerekti. Dünyanın tüm coğrafyalarında ve tarihin her döneminde kurucu lider olmanın böyle bir bedeli oluyor. Ömür boyu kurtlarla, çakallarla mücadele ediyorlar.
ÇAKALLARLA DANS
Modern zamanlarda da dünyanın en büyük şirketlerinin kurucu CEO’larının kendi şirketlerinden kovuldukları veya kovulmaya çalışıldıklarını biliyoruz. Yapay zeka şirketi OpenAI kurucu CEO’su Sam Altman geçen yıl kendi şirketinden kovulmuş, sonra geri dönmüştü. Twitter (X) kurucu CEO’su Jack Dorsey, Apple kurucu CEO’su Steve Jobs, Yahoo kurucu CEO’su Jerry Yang kendi şirketlerinden kovulan diğer ünlü liderler. Kurucu CEO’ların bir yerden sonra ‘daha fazla başarılı’ olamadıkları da oluyor. O noktada bırakmaları doğru hamle. Her kurucu CEO iyi bir liderdir diye bir kural da yok çünkü. Ama bu niteliği olmayan birinin bu çapta başarılı bir iş kurması da zor. Bu mesele, kurucu liderlerin yalnızca yenilikçi fikirler değil, aynı zamanda dayanıklılık ve stratejik öngörü gerektiren bir yolculukta sürekli olarak sınandıklarını gösteriyor.
CENTİLMENLİK LÜTUF DEĞİLDİR
Bu hafta Türk aktör Kubilay Aka’nın aktris sevgilisi Hafsanur Sancaktutan’la havalimanı görüntüsüyle İngiliz aktör Tom Holland’ın aktris sevgilisi Zendaya ile görüntüsü çok konuşuldu. İki aktör de son derece ‘olağan’ şeyler yaptıkları için üstelik! Aka, üç bavul ve üç çantadan oluşan bagajlarını taşıyordu. Holland da agresif davranan paparazzileri kenara iterek sevgilisinin yolunu açtı. Yahu, bunları yapmak için bir erkeğin birinin sevgilisi olmasına bile gerek yok. En temel centilmenliğin gerektirdiği hareketler bunlar. Prenses sendromundaki günümüz erkekleri genç hanımlara neler yaşatıyorsa artık, beklenti bu noktalara kadar düşmüş durumda. Hiç hoş değil.
