Giriş
Osmanlı’da zil üretimi serüveni, 1623’te İstanbul Samatya’da Zilciyan Ailesi tarafından kurulan Zilciyan atölyesi ile başladı. Zilciyanlar, ilk olarak Osmanlı ordusuna kalkan üretimi yapıyordu. Daha sonraları mehter takımına müzik aletleri ve kiliselere çan yapmaya başladı.
Zilciyanların ataları 1623’te Trabzon’dan İstanbul’a giderek Samatya’ya yerleşti. Zilciyan Ailesi, önce kalkan yapmaya başladı, ardından da zil üretti. Geliştirilen özel bir teknikle yapılan ziller, kısa zamanda Osmanlı sultanları ve vezirleri tarafından da takdir gördü. 1680’lerin sonuna doğru Mozart ile Haydn gibi ünlü besteciler eserlerinde zile yer vermeye başlayınca Zilciyan Ailesi’nin ürettiği ziller Avrupa’nın gözdesi olmaya başladı. Zilciyan Ailesi tarafından üretilen ziller, çeşitli dönemlerde birçok ülkede dünya sergilerinde yer aldı ve birçok ödüle layık görüldü.
***
Osmanlı’da mehter takımı için genellikle Ermeni ustalar tarafından yapılan el ürünü ziller kullanılıyordu. O zamanlardan günümüze ulaşan zil yapımında kullanılan gizli formül hâlâ çok az kişi tarafından biliniyor. Formülün sahibi, soyadını Sultan II. Osman’dan alan Avedis Zilciyan’dır. Zildjian adı, Türkçe’den ‘zi’ ve eklendiği isme ‘yapımcısı’, ‘ustası’ anlamını katan ‘-cı’ yapım ekini, Ermenice’den ise ‘oğlu’ anlamını katan ‘-ian’ son ekini alarak oluşur.
Topkapı Sarayı’nda kazancı başı olarak çalışan Kerope, 1618 yılında Osmanlı Padişahı I. Mustafa’nın izniyle Topkapı Sarayı surlarının arkasında zil üretmek üzere bir atölye kurar ve daha sonra Samatya semtine taşınır. Kerope öldüğünde atölyenin başına oğlu Avedis geçer. Avedis, atölyesinde yapmış olduğu çalışmalarda yeni bir alaşım keşfeder. Bu alaşım kalay, bakır ve gümüşten oluşuyordu. Tınısı çok güzel ve kırılgan olmayan bu alaşımdan, Osmanlı İmparatorluğu’nun Mehteran Takımı için zil, kiliseler için çan yaptı. Sultan II. Osman, 1623 yılında Avedis’i zil yapımındaki başarısından dolayı 80 altın ile ödüllendirdi ve Zildjian adını verdi.
***
1868 yılında Zildjianlar birkaç yangın felaketi yaşadı. Bu yangınlardan ötürü borçlarını ödeyemez ve üretim yapmak için hammadde alamaz hale geldiler. Bu nedenle Sultan Abdulaziz’e arz tezkiresi sundular. Sultan Abdulaziz, Zildjian Ailesi’ne işlerinde gösterdikleri başarıdan dolayı yurt dışına gitmesinler diye her türlü yardımın yapılmasını buyurdu.
***
İşte bugün dünyadaki en büyük zil üreticisi Zildjian’ın kuruluş hikayesi böyle başladı. Şirket, 1623’te İstanbul’da kuruldu.
Zildjian bugün, zil pazarının yüzde 65’ini elinde tutan ve yıllık geliri ortalama 50 milyon dolar olan dev bir şirket. Zilciyan zillerini kullananlar arasında Deep Purple, Pink Floyd, Beatles, Rolling Stones vb. gibi isimler var. Avedis Zildjian tarafından 1623’te İstanbul’da kurulan şirketin merkezi günümüzde Massachusetts’te bulunuyor.
İlk seri üretime başladıkları 1623’ten bu yana, şirket ana ürünlerinin üretim bilgilerini sır olarak saklıyor. Zildjian zillerine dünyaca ünlü sesi veren bakır, kalay ve gümüş kullanılarak oluşturulan özel alaşım formülü, kuşaktan kuşağa aktarılıyor ve sır olarak saklanıyor.
