Giriş
Yale Üniversitesi’nden psikoloji profesörü Paul Bloom, ahlaki değerler ve inanç gibi konulara özel olarak eğiliyor. Ahlak algısının ve ahlaki dürtülerin evrimsel kökenlerine ışık tutmayı amaçlıyor. Bu konu üzerine gerçekleştirilmiş şaşırtıcı deneylerden, araştırmalardan yararlanıyor ve ortaya hayli ilgi çekici sonuçlar çıkıyor.
Yale Üniversitesi’nde yapılan deneyler, daha sonra Nature dergisinde yayımlanıyor. Prof. Bloom önderliğinde yapılan deneylerde, ahlaki ilkelerin doğuştan gelip gelmediği inceleniyor. Deneyler yaklaşık 5 ve 10 aylık bebeklerle yapılıyor. Bebekler için farklı mizansenler hazırlanıyor.
***
Deneylerden birinde üç adet kukla bulunuyor: Kuklalardan biri kaplan, ikisi ise köpek yavrusu. Köpek yavrularından birinin üzerinde sarı gömlek diğerinin üzerinde mavi gömlek bulunuyor. Kaplan, içinde oyuncak bulunan kutuyu açmaya çalışıyor, ancak bunu yapmakta zorlanıyor. Kaplan ulaşmak istiyor ama kutu öyle kolay açılacak gibi gözükmüyor, en azından kuklacı öyleymiş gibi gösteriyor.
Sarı gömlekli köpek yavrusu geliyor ve kaplana yardım ediyor, böylece kaplan kutudaki oyuncaklara erişebiliyor. Sonrasında sahne tekrar ediyor: Kaplan, oyuncak kutusunu yine açmaya çalışıyor ama bu kez açamıyor. Bu sefer mavi gömlekli köpek yavrusu geliyor ve kutunun üzerine sertçe vurarak onu kapatıyor ve kaplan oyuncağa ulaşamıyor.
***
Buradaki soru, beş aylık bir bebek, köpek yavrularının davranışlarından bizim çıkardığımız ahlaki sonuçları çıkarabilecek miydi? Beş aylık bebek, “iyi” ve “kötü” davranışı birbirinden ayırt edebilecek miydi? Cevap, evet!
Altı aylık bebek, iki köpek yavrusundan “iyi köpek yavrusu”nu seçti; tıpkı diğer yaşıtlarının yüzde 75’inin yaptığı gibi! Bu da bize gösteriyor ki 5-10 aylık bebekler dahi “iyi” ve “kötü” davranışlar arasındaki farkı ayırt edebiliyor!
***
Araştırmacılar, deneyi bir adım öteye götürerek 3 aylık bebeklerle deneyi tekrarladılar. Bu bebekler, tercih ettikleri köpek yavrusunu, gözlerini ona daha uzun süre dikerek belli ediyor. 3 aylık bir bebeğin kötü kuklaya bakışı 5 saniye, iyi kuklaya bakışı ise 33 saniye sürüyor.
Bu örnekler, insan yavrusunun 3 aylıktan itibaren iyilik ve kötülük arasındaki bağlantıyı anlayabildiğini gösteren güçlü bir kanıt oluşturuyor. Bebekler yardımsever bireylere pozitif duygular beslerken, anti-sosyal davranışlar gösterenleri onaylamıyor ve sevmiyor.
***
Bu deneyler, bebeklerin en azından basit bir düzeyde adalet duygusuyla doğduklarını gösteriyor. Prof. Bloom bunun, ahlaki temelleri açığa çıkaran en doğrudan bilimsel deneylerden biri olduğunu düşünüyor. Bu deney, bizim “boş bir levha” (tabula rasa) olarak doğmadığımızı gösteriyor.
Evrimsel geçmişimiz, 3 aylıkken bile doğruyu yanlıştan ayırabilecek yapıda olduğumuzu gösteriyor. Bu çalışmalar, ahlakın sadece kültürel evrimimizin bir parçası olmadığını, aynı zamanda biyolojik evrimimizde de derin köklere sahip olduğunu gösteriyor.
