Giriş
Milli Mücadele’de savaşın ve diplomasinin merkezi olan Ankara, Avrupalı devletlerle yeniden kurulan ilişkilerin yürütüldüğü kentti. Cumhuriyet Türkiyesi’nin başkenti olma yolunda ilerleyen Ankara ve kentte yaşanan gelişmeler, Avusturya basını tarafından da yakından takip ediliyordu. ‘Neue Freie Presse’ gazetesinin Balkan muhabiri Josef Hans Lazar, sıklıkla Türkiye’deki değişimler hakkında yazılar yazıyordu.
Lazar, diplomat bir babanın oğlu olarak İstanbul’da doğdu. I. Dünya Savaşı başladığında İstanbul’daydı. Askerliğini Osmanlı’nın müttefiki Avusturya’nın İstanbul’daki birliklerinde yaptı. Savaştan hemen sonra Viyana merkezli ‘Neue Freie Presse’ isimli gazetede çalışmaya başladı. Lazar’ın Türkiye’de çevresi oldukça genişti.
Lazar, 23 Eylül 1923’te Cumhuriyet’in ilanı arifesinde Atatürk ile 45 dakikalık bir röportaj yapma fırsatı yakaladı. Görüşme TBMM’nin başkanlık odasında gerçekleşti. Lazar, Ankara’dan geçtiği haberi ‘Neue Freie Presse’ 2 Ekim 1923’te ‘Mustafa Kemal ile Mülakat’ başlığıyla verdi. Genç Cumhuriyet’i henüz Ankara’da bile kimse duymazken, dünya bu haberi Avusturya’daki gazetenin manşetinden duydu. Bu röportaj, gazetenin 165’inci kuruluş yıldönümü vesilesiyle internet sitesinde de ayrıca yayımlandı.
Atatürk, şimdiye kadar kullanmaktan kaçındığı “Cumhuriyet” kelimesini ilk kez bu röportajda dile getirdi. Atatürk, söyleşide yeni düzenden şu şekilde söz ediyordu: “Biz, bir başkanın, bir hükümet başkanının ve bakanlarının olduğu bir Cumhuriyet olacağız. Ankara, Türkiye Cumhuriyeti’nin başkentidir. Tüm diğer cumhuriyetlerde olduğu gibi burada bir bağımsız parlamento var, tüm bakanlar kendi alanlarından sorumludur.”
Atatürk, ayrıca bu söyleşide tarihi önem taşıyan açıklamalarda da bulundu: “Size Türk Anayasası’nın ilk maddesini tekrarlamak istiyorum: ‘Egemenlik, sınırsız ve koşulsuz halkındır.’ Yönetim tarzı, halkın geleceğini bizzat kendisi ve gerçekten belirlemesi ilkesine dayanır. Yeni Türkiye’deki gelişme henüz tamamlanmadı. Bu yol sonuna kadar gidilmeli. Değişiklikler, düzeltmeler ve iyileştirmeler gerekli, son en iyi hali için…” dedi.
Atatürk, röportajın diğer bölümlerinde, Avrupa basınında çok kez gündeme gelen, Türkiye’nin Avrupa ve Batı medeniyeti ile ilişkileri üzerine de konuştu: “Yüzyıllardan beri düşmanlarımız, tüm ellerinde olan imkanlarla Türklere karşı kin duyguları ve aşağılama hisleri beslemeyi alışkanlık haline getirdiler. Bu beyinlerde kök salan duygu ve düşünceler, bizim yorulmadan mücadele ettiğimiz bir Batı mantalitesini oluşturuyor. Tüm değişikliklere ve olaylara rağmen halen bu duygular tamamen yok olmadı. Halen Türkleri, her türlü ilericiliğe karşı, düşman olan, entelektüel ve ahlaki gelişmeye kapalı, barbar insanlar olarak görmek istiyorlar. Bizi batmaya mahkum ulus olarak gören Batı, bizim çöküşümüzü hızlandırmak için elinden gelen her şeyi yaptı. Biz çevremizi, içte ve dışta olanları açık ve net bir şekilde gözlüyoruz. Biz zaman kaybetmeden, hızlıca Avrupa ile ilişkileri geliştirmek için çalışarak elimizden gelen her şeyi yapmak istiyoruz.”
Bu görüşme üzerinden bir ay geçmeden Ankara’nın başkent ve yeni rejim şeklinin de Cumhuriyet olduğu ilan edildi. Bu değerlendirmeler Avusturya basınının sadece Ankara’yı değil yeni kurulan Cumhuriyet’i de tanımaya çalıştığını gösteriyor. Atatürk, bu röportaj sayesinde ‘milli bir sır’ gibi sakladığı Cumhuriyet’i, ilk kez 28 yaşındaki genç bir Avusturyalı gazeteciye açıkladı...
