Baktırdığınız fallar neden size uyar?

1948 yılında Psikolog Bertram Forer, öğrencilerine kişilik testi uygular ve testin sonuçlarını öğrencilerine bir sonraki ders açıklar. Forer, öğrencilerinden kişilik testi yorumlarının kendilerine ne derece uyduğu konusunda “5” üzerinden bir değerlendirmede bulunmalarını ister. Forer’in öğrencilere dağıttığı yorumlarda şu ifadeler yer alır:

• Başkalarının sizi beğenmesine, size hayran olmasına ihtiyaç duyuyorsunuz ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz.
• Bazı zayıf yönleriniz var, ama genelde bunları telafi etmeyi biliyorsunuz.
• Kendi yararınıza çevirebileceğiniz halde kullanmadığınız önemli bir kapasiteye sahipsiniz.
• Dışarıdan disiplinli ve özgüvenli gözükürken, içten kaygılı ve güvensizsiniz.
• Bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor.
• Belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsunuz; kısıtlamaların, sınırlandırmaların içinde kalmak sizi mutsuz ediyor.
• Mantıklı davranmakla gurur duyuyorsunuz ve başkalarının iddialarını tatmin edici kanıt olmadan kabul etmiyorsunuz.
• Kendinizi başkalarına açarken çok içten olmayı akıllıca bulmuyorsunuz.
• Bazı zamanlar dışadönük ve sosyalsiniz; bazı zamanlarsa içedönük, kapalı bir kutu oluyorsunuz.

***

Forer, yaptığı testte hemen hemen herkesin kendine fazlaca uyarlayabileceği, genel, sık rastlanan kişilik özellikleri belirtiyor ve öğrencilerin çoğu testin kişiliklerine neredeyse yüzde yüze uygun düştüğünü söylüyor. O gün Forer’in sınıfında çıkan ortalama rakam 4.26’dır. İlerleyen zamanlarda bu araştırma defalarca kez yinelenir ve ortalama hep 4.20 dolayında çıkar.

Oysa Forer, kişilik testi sonuçlarını açıkladığı o gün, tüm öğrencilerine bir astroloji sütunundan alınan aynı metni vermişti. Aslında bu araştırma, insanların çok genel, hemen hemen herkese uyabilecek sözleri rahatlıkla salt kendilerine söylenmiş gibi algılamaya eğilimli olduklarını çarpıcı, rahatsız edici bir şekilde gözler önüne seriyor.

Forer etkisi olarak da bilinen, bireylerin, özellikle kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında büyük çoğunluktaki insanlara uyacak kadar genel ve belirsiz kişilik betimlemelerine yüksek puan verme eğilimlerini anlatan bir gözlemdir. Bu etki astroloji, falcılık, burç yorumculuğu vb. yaygın olarak kabul görmüş inanış ve uygulamalar için çarpıcı bir açıklama getiriyor.

Aslında bu tip yorumlar, muğlak, çoğu insan için zaten tutabilecek bir takım öngörülerde bulunuyor. Günlük burç yorumları veya falcılar, sizin kişilik özelliklerinizle ilgili mümkün olduğunca farklı tezler ileri sürer, siz de ileri sürülen bu tezlerden doğru olanlarını dikkate alarak burç yorumcusunun ya da falcının bilgeliği karşısında hayrete düşersiniz.

Bu duruma Forer etkisi denir. Bu yorumlar, kişilerin kendileri için hazırlanmış gibi görünen, aslında büyük çoğunluğa uyan genellemeleri barındıran tahminlerdir. Burçlar ve falların doğru çıktığının düşünülmesi Forer etkisinin çarpıcı bir örneğidir.