Battı balık yan gider...

II. Dünya Savaşı’ndan sonra sesten hızlı uçan bir yolcu uçağı yapma fikri ortaya atıldı. Başta İngiltere olmak üzere birçok ülke bu konuda iş birliği yaptı ve süpersonik bir jet tasarlama çalışmaları başladı. Ancak prototip raporlarında olumsuz görüşler ağır bastı, projenin başarısız olacağı ön görüldü. Concorde uçağının yakıt maliyeti çok yüksekti ve yolcu kapasitesi azdı. Ayrıca güvenilirliği yeterli bulunmadı. Buna rağmen uçağın üretimine devam edildi. Çünkü projeye çok miktarda para ve zaman ayrılmıştı. Bu nedenle kimse pes etmek istemedi. 1976 yılında uçak kullanıma sunuldu. 5 Temmuz 2000’de 113 kişinin ölümüne sebep olan Concorde uçak kazası gerçekleşti... Bazen insanlar, yatırım yaptıkları bir kaynağın kaybedileceği gerçeğinden kaçınmak için daha fazla yatırım yapılması gerektiğini düşünür. Örneğin bahis oyunlarında parasının çoğunu önceki oyunlarda kaybeden bir bahisçinin son oyunda yitirdiklerini geri almak umuduyla tüm parasını ortaya koyması, açık büfe restoranlarda ‘verdiğim para kadar yemeliyim’ mantığı ile tabağını tıka basa dolduran insanlar, başladığı kitabı okumaktan hoşlanmadığı halde yarım bırakmayıp tamamlayanlar, yazıldığı kursu verimli bulmadığı halde terk edemeyip sonuna kadar devam edenler, belirli bir süre izlediği filmi beğenmediği halde izlemeye devam eden seyirci vb. bu durum için verilecek en güzel örneklerdir. İnsanları kazançlarından çok yitirdikleri şeyler harekete geçirir. Bazen yitirdiklerimizi kurtarmak için daha riskli davranışlar sergileriz. Borsaya para yatıranlar, bu yanlışının tuzağına sıklıkla düşer. Bir hisse senedi ne kadar çok değer kaybederse, insanlar o hisse senedine o derece sıkı bağlanır ve bu hatalı davranıştan vazgeçemez. Bu davranışlara, yani geçmişte verilen emeklere kıyılamadığı için geleceği tehlikeye atma durumuna “Concorde Yanılgısı” denilir. Concorde Yanılgısı, bireylerin geçmişte harcadıkları zaman, emek veya yatırdıkları para sebebiyle, yanlış bir yatırımı veya davranışı sürdürmekte ısrarcı olmaları durumudur. Aslında burada gerçekçi olmayan bir umut beklentisi vardır. Concorde Yanılgısı parasal, zamansal, fiziksel tüm yatırımları kapsayan durumlar için geçerlidir. Ne kadar çok yatırım yapmışsak, ne kadar çok zaman, para, enerji harcamışsak, batık maliyetimiz ne kadar büyükse planımızı sürdürme arzumuz da o kadar güçlü olur. Başarısız bir plana yatırım yapmaya devam etmek, insanların herhangi bir karar verirken yapmaya meyilli oldukları en yaygın hatadır. Kimse kaynak israfını sevmez. Bir projeyi durdurma kararı verdiğimizde, o görev için harcadığımız zaman, para ve çabanın “boşa” harcandığını düşünürüz. Bu da istemediğimiz bir durumdur. Oysa bu hatayı ortadan kaldırmanın en basit yöntemi, sonuç üretmediğinde yatırım yapmayı bırakmaktır. Ancak bu hiç de kolay bir karar değildir. Örneğin bir işletme ağır kayıplar yaşıyorsa, şirketi kapatma ya da devam ettirme kararı verilir. Bu durumda genellikle devam ettirme kararı verilir çünkü kapatmak para, zaman ve emek kaybı anlamına gelir. İnsanlar kesin bir kayıpla karşı karşıya kaldıklarında risk arayışına girer. Olumlu bir sonuç elde etmek için daha fazla para harcamayı göze alırlar. “Emek verdim, karşılığını almalıyım” ya da “battı balık yan gider” yargılarından kurtulup “zararın neresinden dönersem kârdır” anlayışı ile hareket etmek gerekir.