Giriş
‘Senatör’ kavramını duymuşsunuzdur, genellikle Amerikan filmlerinde geçer, senaryonun önemli bir parçasıdır. Senatörlük, Türkiye’de de bir zamanlar vardı, aslında yabancı olduğumuz bir kavram değil. Ancak bizdeki macerası kısa sürdü; 1960 darbesiyle geldi, 1980 darbesiyle gitti… Demokratik ülkelerde kanun yapmak, yeni kurallar tanzim etmek yetkisi parlamentolara verilmiştir. Parlamentoların üye sayıları her ülkenin kendi şartlarına göre değişir.
Ayrıca parlamentolar, yapıları bakımından tek meclisli ya da çift meclisli olabilir. Türk parlamento tarihinde hem tek meclisli hem de iki meclisli sistem tecrübesi yaşandı, yani her ikisini de tecrübe ettik. Senato, bazı ülkelerde yasama organının bir parçası olarak görev yapan kurumdur. Senatolar genellikle çift meclisli ülkelerde bulunur ve daha yüksek düzeyde olan meclise verilen isimdir. Senatoların asil üyelerine senatör denir.
Senatörler yaşlarına ve eğitimlerine göre seçilen üyelerden oluşur ve millet meclisinden ayrı olarak çalışır. Dünya üzerinde 112 ülkede tek meclis, 75 ülkede ise çift meclis uygulaması var. Günümüzde ABD, İtalya, Fransa, İngiltere, İspanya, Rusya, Belçika, Hollanda, Kanada, Brezilya, Avustralya, Japonya, Meksika gibi ülkelerde senatolar yasama kurumunun bir parçası olarak görev yapıyor ve çift meclisle yönetiliyor.
Türkiye, Portekiz, Çin, Finlandiya, Danimarka, İsveç, Yunanistan, Bulgaristan, Panama, Yeni Zelanda gibi ülkeler ise tek meclisle yönetiliyorlar. Cumhuriyet Senatosu ya da eskiden yaygın bir şekilde kullanılan adıyla Okumuşlar Meclisi, Türkiye’de 1960-1980 yılları arasında çift meclisli sistem yürürlükteyken, TBMM’nin üst kanadını oluşturan bir yasama organıydı. TBMM’nin alt kanadını ise Millet Meclisi oluşturuyordu.
1980 yılından sonra tekrar tek meclisli sisteme geri dönüldü ve senato kurumu 20 yıllık çalışma süresinden sonra Türkiye’de yürürlükten kalktı. Cumhuriyet Senatosu'na aday olabilmek için 40 yaşını doldurmuş olmak ve yükseköğrenim yapmış olmak gerekiyordu. Genellikle ikinci meclis daha eğitimli ve yaşlı olurdu, vekil sayısı birinci meclisten az olurdu. Hükümet, Cumhuriyet Senatosu'na karşı değil, Millet Meclisi'ne karşı sorumluydu.
Güven oylaması sadece Millet Meclisi'nde yapılıyordu. Cumhuriyet Senatosu'nun hükümeti düşürme yetkisi yoktu. Osmanlı İmparatorluğu’nda da buna benzer bir yapı vardı. 1876 Anayasası ile Meclis-i Âyan adıyla bir senato kuruldu ve bu senato 1920 yılına kadar çeşitli aralıklarla görevini sürdürdü. Âyan Meclisi üyelerini padişah seçerdi ve sayıları mebusların üçte birini geçmezdi. Âyanın başkan ve üyeleri güvenilir, itibarlı ve 40 yaşını geçmiş kimseler olurdu. Bu üyelerin ömür boyu görevde kalabilme hakları vardı.
Âyan Meclisi’nin toplantıları gizli yapılırdı, halkın seçtiği Mebusan Meclisi’nin toplantıları ise açık olarak yapılırdı. Tek meclis ile çift meclis sistemlerinin hem olumlu hem olumsuz yanları var. ‘Hangisi daha elverişli?’ sorusunun ‘tek’ ve ‘doğru’ bir yanıtı yok. Ancak şunu belirtmekte yarar var, çift meclis sisteminin en büyük sorunu, karar alma sürecini zorlaştırmasıdır!
