‘Deja vu’nun tersi nedir?

Bazen gördüğümüz bir insanı daha önceden tanıdığımızı, gittiğimiz bir yerde önceden bulunduğumuzu, yaşadığımız bir olayı daha önceden yaşadığımızı sanırız.

Deja vu (daha önceden görmek) olarak adlandırılan bu olay, yaşanılan bir anı daha önceden yaşamışlık veya görülen bir yeri daha önceden görmüş olma duygusudur. Deja vu kelimesini ilk kullanan parapsikoloji uzmanı Emile Boirac’dır.

Uzun bir dönem bu his paranormal bir deneyim olarak görüldü. “Zaten görüldü” anlamına gelen Deja vu’nun tam tersi ise “jamais vu”dur. Jamais vu, tanıdık olduğunu bildiğiniz bir şeyin bir şekilde gerçek dışı veya yeni gelmesi durumudur. Bu deneyim, deja vu’dan daha nadir meydana geliyor ve nedeni kesin olarak bilinmiyor. Bir dostunuzla konuşurken aniden yabancı birisiyle konuşuyor gibi hissettiğiniz ya da daha önce sık gittiğiniz bir mekanın size yabancı gözüktüğü duygusunu yaşadınız mı? Jamais vu, bir şeyin tanıdık olduğunu bilip de ona karşı yabancılık hissine kapılmayı ifade eder.

Örneğin, tanıdığınız birinin yüzüne bakarken birden size yabancı gelebilir. Aynı his, bir kelimeyi yazarken de ortaya çıkabilir; bildiğiniz kelime birden gözünüze tuhaf gelebilir. Tanıdık bir kelimeyi anlamını yitirecek kadar tekrarladığınızda, bu kelime artık sadece bir ses öbeği haline gelir ve yabancılık hissi uyandırır. İşte yaşanan bu duygular “Jamais vu” olarak adlandırılır. Jamais vu “hiç görülmedi” anlamına gelir.

Bu nedenle de kelime anlamı olarak zaten görüldü anlamındaki, Deja vu’nun zıttı olarak kabul edilir. Bu durum anlık olarak yaşanan bir durumun tamamen yabancı geldiği, sanki daha önce benzer bir deneyim hiç yaşanmamış gibi hissedilmesine yol açan bir bellek yanılmasıdır. Başka bir deyişle, aslında çok iyi bilinen bir şeyin bilinmiyormuş gibi hissedilmesidir. Jamais vu’ya neyin sebep olduğu, hakkında çok az araştırma olduğu için uzun süre boyunca anlaşılamadı.

Bilim insanlarının kaşılaştıkları temel zorluk, yaşanan bu durumları laboratuvarda canlandırmanın zor olmasıydı. Uzun uğraşlar sonucunda araştırmacılar bu zorluğun üstesinden geldi. Birinden bir şeyi defalarca tekrarlamasını isterseniz, bu tekrarlanan şey bir süre sonra anlamsızlaşmaya başlar. Jamais vu ile ilgili araştırmanın çıkış noktası işte bu düşünce oldu…

İlk deneyde 94 kişi rastgele seçilmiş 12 kelimeyi, tekrar tekrar yazarak zaman geçirdi. Katılımcılar elleri acıdığında, sıkıldıklarında ya da bir şeyler tuhaf gelmeye başladığında durma hakkına sahipti. Kelimeler tuhaf gelmeye başladığı için durmak, seçilen en yaygın seçenek oldu. Katılımcıların yaklaşık yüzde 70’i, jamais vu olarak tanımladığımız duyguyu hissettiği için durduğunu söyledi. Bu durum genellikle yaklaşık 33 tekrardan ve tanıdık kelimelerden sonra meydana geliyor.

İkinci deneyde katılımcılar, İngilizce’de en yaygın olan “the” kelimesini kullandı. Bu kez ikatılımcılar 27 tekrar sonucunda yazmayı bıraktı. Jamais vu size bir şeyin fazla otomatik, fazla akıcı, fazla tekrarlı hale geldiğine dair bir sinyaldir. Mevcut işleyişimizden ‘aniden çıkmamıza’ yardımcı olur, aslında bir gerçeklik kontrolüdür. Tekrarlanan kelimelerin zaman içinde anlamını kaybetmesi, aslında beynimizin kendini koruma mekanizmasıdır.