Giriş
Bir İgnliiz üvnsertsinede ypalın arşaıtramya gröe, kleimleirn hrfalreiinn hnagi srıdaa yzalıdkılraı ömneli dğeliimş. Önlmi oaln brinci ve snonucnu hrfain yrenide omlsaımyış. Hfraliren srısaı krıaışk osla da ouknyuorumş. Çnükü kleimlrei hraf hraf dğeil bir btüün oalark oykuorumuşz. Bu yzayıı dügüzn oukdunz, dğeil mi?
***
Kelimelerin ilk ve son harfleri sabit bırakılıp, diğer harflerinin yeri değiştirildiğinde beynin bunu normal yazılmış gibi algılamasına “typoglycemia” deniyor. Peki, n’oluyor da beynimiz bu karışık harfleri zorlanmadan okuyabiliyor?
Belki bir sözcüğün ilk ve son harfleri yerinde kaldığı sürece karışık harfleri okuduğumuz, çünkü bu durumda sözcüğün içindeki harflerin sırasının çok da önemli olmadığı söylenebilir. İlk bakışta bu düşünce doğru görünüyor, ancak bu durum bir parça doğruluk içerse de aslında gerçek çok daha karmaşık…
***
Okuyucu sözcük üzerine odaklandığında, gözler hem merkezdeki, hem de çevredeki görüntüleri algılıyor. Göz çevresi, çok dar bir alana odaklanmadığından bir sözcüğün ortasındaki harfleri tanımak güçleşiyor.
Beyin de bu nedenle sözcüğü, birinci ve sonuncu harfleri ve içindeki önemli yapısal özellikleri ile örneğin g harfindeki gibi kuyruklar ve t harfindeki gibi dikmeler ile tanıyor. Aradaki harflerin sırası karıştırılsa bile, okuyucu sözcüğü oldukça hızlı bir biçimde tanıyor.
***
Aslında bir karışık metni nasıl okuyabildiğimiz açıklamasının ardında bilim var. Typoglycemia adı verilen bu durum, bir şey belirsiz olduğunda, insan zihninin ne göreceğini tahmin edip boşlukları doldurabilme yeteneğinin olduğunu söylüyor. Beynimiz yukarıdaki örnekteki her kelimeyi anlamaya çalışırken, tutarlı bir cümle oluşturmak için mantık kullanıyor ve bir sonraki aşamada hangi kelimenin geleceğini tahmin ediyor.
Kimi durumlarda bir sözcüğün anlamını ve hatta telaffuzunu anlayabilmemizi sağlayan şey, yalnızca o cümledeki bağlam oluyor. Görseldeki karışık harfleri okusanız bile, muhtemelen her kelimeyi doğru okumamışsınızdır. Buna rağmen beynimiz sonraki kelimeye göre boşlukları dolduruyor.
***
Aynı durum sayıları okumada da geçerli. Okurken sayı ve harf arasındaki farka dikkat etmeyiz çünkü karşımıza sadece harf çıkmasını bekleriz. Bu nedenle harflerin içinde yazılı olan rakamlar beynimiz tarafından bir sorun olarak algılanmıyor ve kolayca okunuyor. Cambridge Üniversitesi Biliş ve Beyin Bilimleri Birimi'nde araştırmacı olan Matt Davis, konu üzerinde bazı çalışmalar yaptı.
Gerçekten de karışık harfleri okuma konusunda özel bir beceriye sahip olduğumuzu gözlemledi. Ancak bu durumun gerçekleşmesi için bazı sınırlandırmalar var. Davis, çalışmasında bu durumun sadece kısa sözcüklerde işe yaradığını söylüyor. Okuduğumuz metin anlamlı ise ancak bu yöntem işe yarıyor. Skidmor Koleji'nden psikolog Rebecca Johnson da bu konuda çalışmalar yapan bir başka kişi.
Johnson’un elde ettiği sonuçlara göre harfleri tümüyle karıştırılmış sözcüklerden oluşan bir paragrafı okumak, orijinal paragrafa kıyasla yüzde 40 daha uzun sürüyor. Sadece ortadaki harfleri karıştırınca bu süre yüzde 11’e kadar düşüyor.
