Para hırsı çok kötü bir şey!

Güney Denizi Şirketi (The South Sea Company), İngiltere’nin kolonilerindeki ticareti teşvik etmek ve milli borcunu azaltmak amacıyla Güney Amerika’da faaliyet gösteren ticari bir şirkettir. Şirketin borsada işlem gören hisse senetlerinin değeri, şirketin gerçek performansını aşan derecede şişirildi. Güney Denizi Şirketi’nin hisse senetleri çok kısa bir sürede astronomik fiyatlara ulaştı ve birçok yatırımcı, hızlı şekilde zengin olma umuduyla bu spekülasyona dahil oldu. Ancak gerçek değeri aşan bu yüksek fiyatlar sürdürülemezdi. “Güney Denizi Balonu” patladığında, hisse senetlerinin değeri hızla düştü ve birçok yatırımcı büyük zararlarla karşılaştı. Dünya tarihinde ilk görülen spekülatif balon, 1600’lü yıllarda yaşanan “Lale Çılgınlığı Balonu”dur. Bunu izleyen bir diğer spekülatif balon ise 1720’lerdeki “Güney Denizi Balonu”dur. Bu finansal çöküş ya da saadet zinciri oluşumu esnasında, ünlü bilim insanı Sir Isaac Newton da Güney Denizi Şirketi yatırımcıları arasında bulunuyordu ve bu yatırımdan günümüz parası ile dört milyon dolar kaybetti. Şirket, krizden sonra yeniden yapılanmaya gitti ve yüz yıldan daha uzun bir süre faaliyetlerine devam etti. Newton, genelde temkinli bir yatırımcıydı. Parasının çoğunu çeşitli devlet tahvillerinde değerlendiriyordu. Bunlar, onun için düzenli bir gelir akışı sağlayan sorunsuz yatırımlardı. Borsa konusunda da hiçbir zaman hırslı davranmadı. Ağustos 1720’de Londra borsası, eşi benzeri görülmeyen bir patlamayla yükseldi. Newton, Güney Denizi Şirketi hisselerine bir miktar yatırım yaptı ve beklemeye başladı. Ancak şirketin hisselerindeki artış sürekli devam ediyordu... Ocak ayından itibaren şirketin hisseleri sekiz kat arttı ve binlerce kişi zengin oldu. Newton, bu yükselişe daha fazla kayıtsız kalamadı ve tüm devlet tahvillerini bozdurdu ve parasının tümünü Güney Denizi Şirketi hisselerine yatırdı! Ancak Newton’un hesaba katmadığı bir gerçek vardı: Borsa, yatırımcılar için hem büyük fırsatlar hem de büyük riskler barındıran bir alandır! Şirketin hisse fiyatları 1720 senesinin ocak ayında 128 pounddan, aynı senenin ağustos ayına kadar katlanarak 1000 pounda kadar yükseldi. Devamında şirketin hisse senetlerine büyük ilgi gösterildi. İnsanlar Güney Amerika’dan altın ve gümüş cevherlerinin Avrupa’ya geleceğini beklemeye başladı. Gerçekçi olmayan bu bekleyiş, hisse senedi balonunun büyümesine yol açtı. İngiltere ve İspanya arasındaki savaş, ticareti oldukça yavaşlattı. Ticaretin kötü gidişatını dikkate almayan yatırımcılar, hisse senedi almaya devam etti. Şirket olumlu hiçbir şey yapmamasına rağmen hisseleri bir yıldan daha kısa bir sürede yüzde 900’den fazla arttı. İyice şişen balon 1720’de patladı. Güney Denizi Şirketi’nin hisseleri, yükseldiği hızla düşüşe geçti. İspanya Veraset Savaşı 1713’te sona erdiğinde, beklenen ticaret patlaması yaşanmadı. İspanya, İngiltere’ye sınırlı miktarda ticarete izin verdi. Önce yöneticiler ardından yatırımcılar hisseleri ellerinden çıkarmaya başladı. Fiyatlar hızlı bir şekilde düşüşe geçti. Güney Denizi Şirketi’nin hisseleri 31 Ağustos 1720’de 775 pounda, ekimde 290 pounda, kasım ayında ise 150 pounda kadar geriledi. Balonun patlaması ile oluşan kriz, birçok kişinin varlığını kaybetmesine neden oldu. Newton’un borsadaki kaybı, yaklaşık 20 bin sterlin yani bugünün parasıyla 4 milyon dolar kadardı. Newton’un kaybının bu denli büyük olmasının nedeni, balonun patlama seviyesine yaklaştığı noktada alımlarını sürdürmüş olması ve bitmek bilmez kazanma hırsıydı. Kaybettiği miktar, onun hayatı boyunca kazandığı ve biriktirdiği servetinin neredeyse tamamıydı. Newton’un bu olaya istinaden “Gök cisimlerinin hareketlerini hesaplayabiliyorum, ama insanların çılgınlıklarını hesaplayamıyorum” dediği rivayet edilir…