Giriş
Türkiye’nin yüksek öğretim öğrenci sayısı dünyada 100, Avrupa’nın ise 20 ülkenin nüfusundan fazla. Öğrenci sayısındaki fazlalığı, ne yazık ki üniversite sayısında göremiyoruz. Hindistan’da 5 bin 349, Endonezya’da 3 bin 277, ABD’de 3 bin 180, Çin’de 2 bin 495, Brezilya’da 1264, Fransa’da 625, Almanya’da 461, İngiltere’de 337, Türkiye’de ise 210 üniversite bulunuyor.
Türkiye, 210 yükseköğretim kurumu ile üniversite sayısı bakımından dünyada 15. sırada yer alıyor. Üniversitesiz ilimiz yok ancak üniversite sayısı bakımından diğer ülkelerin çok gerisindeyiz. Dünyanın en iyi akademik kurumlarının listelendiği 2024-QS Dünya Üniversiteleri Sıralaması’nda listenin ilk sıralarında Avrupa ve Kuzey Amerika’daki eğitim kurumlarının yer aldığını görüyoruz. Sıralamanın ilk 10’unda Avrupa’dan 5 üniversite yer alıyor ayrıca listede ABD’deki eğitim kurumlarının başarısı dikkat çekiyor.
Listeye ilk giren Türk üniversitesi ise 100 üzerinden 32.2 puan alan ve 336’ıncı sırada kendine yer bulabilen ODTÜ. QS Dünya Üniversiteleri Sıralaması’nda ilk 500’de 100 ABD, 50 İngiliz, 35 Alman, 25 Çin, 20 Japon, 20 Fransız, 15 İtalyan, 5 Suudi Arabistan, 4 Birleşik Arap Emirlikleri, 3 Pakistan, 3 Brunei, 3 Türk üniversitesi yer alıyor. Ne yazık ki bu sıralamada Suudi Arabistan’ın ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin gerisindeyiz, Brunei ile aynı sırada bulunuyoruz. Dünya üniversiteleri sıralaması verilerine göre Türkiye’den ilk bine giren üniversite sayısı toplam üniversite sayısının yüzde 3.8’ine karşılık geliyor.
Türkiye, bu oran ile Suudi Arabistan, G. Kore ve Mısır gibi ülkelerin gerisinde kalıyor. Türkiye’nin özellikle nitelikli devlet üniversiteleri 2015’ten bu yana sıralamalarda irtifa kaybediyor. Hacettepe, İTÜ ve ODTÜ gibi Türkiye’den bazı üniversiteler bu listelerin görece üst sıralardaki yerini korusa da son yıllarda Türkiye’deki üniversitelerin başarı grafiği sürekli düşüş eğiliminde. Bu değişimi daha detaylı görebilmek için uluslararası tanınırlığı ve prestiji en yüksek olan QS ve THE adlı iki araştırmayı dikkate almakta yarar var.
Son 10 yılda dünyadaki en iyi ilk 500 üniversite sıralamasında yer alan Türkiye’deki üniversitelerin düşüş eğiliminde olduğunu görüyoruz. Genelde ilk 500’de yer alan ODTÜ, THE 2015 verilerinde en iyi 85. üniversite olurken, 2024 yılı listesinde ise 351-400 bandına kadar geriledi. Aynı verilerde Boğaziçi Üniversitesi 2015 yılında dünyanın en iyi 139. üniversitesi iken 2024 yılı verilerine göre 601-800 bandında yer alıyor. Boğaziçi Üniversitesi’nin 2015’te bütçesi 88 milyon dolar iken, 2023’te bu miktarın 64 milyon dolara kadar gerilediği görülüyor. Harvard Üniversitesi’nin 2023 yılı bütçesi 5.9 milyar dolar seviyelerinde.
Yine ABD’deki en başarılı devlet üniversitelerinden biri olan Berkeley Üniversitesi’nin 2023 bütçesi 3 milyar dolar. Türkiye’de devlet üniversitelerinin ise devletten aldığı bütçeyle ve kaynak üretme kapasiteleriyle uluslararası bir rekabette iyi bir yer edinmeleri mümkün değil! Bizim bütçelerimiz ilk 100-300 liginde değil. Boğaziçi Üniversitesi’nin bütçesi 64 milyon dolar civarında. Yurtdışında büyük bir laboratuvarın bütçesi bu kadar, üniversite bütçeleri ise bunun onlarca katı. 2023’te genel bütçeden yüksek öğretim kurumlarına yaklaşık 135 milyar lira ayrıldı.
Bu miktar 5.6 milyar dolara denk geliyor. 2023 verilerine göre yüksek öğretim kurumlarının toplam harcaması 8.5 milyar doları buluyor. 2023 yılında devlet üniversitesi başına düşen harcama ortalama 66 milyon dolar. Bu miktar 2017’den bu yana kaydedilen en yüksek miktar olsa da enflasyonu dikkate aldığımızda üniversitelere ayrılan bütçeler 2013’ten bu yana yüzde 40 dolayında düşüş gösteriyor. Ülkemizde üniversite sayısı artıyor ancak üniversitelere ayrılan kaynaklar gittikçe bölünüyor, bu durum da dünya ile rekabet gücünü daraltıyor!
