Giriş
Araştırmacılara yayın yapmaları için baskı uygulanması, akademik yükselme ve akademik teşvik vb. nedenlerle bazı yazarlar daha hızlı ve kolay yayın çıkarabilmek için farklı çözüm yolları arıyor ve sahte yayıncılık gibi oluşumları tetikliyor. ‘Predatory Journal’ Türkçe’de sahte, yağmacı dergi anlamlarına geliyor.
Bu yayınların en büyük amacının maddi kazanç olduğunu en baştan belirtelim. ‘Predatory Journals’ olarak adlandırılan bu sahte dergiler, özellikle genç akademisyenler için büyük tehlike oluşturuyor, aynı zamanda bilimsel bilginin doğruluğuna ve güvenirliğine de büyük gölge düşürüyor. Türkiye, dünya genelinde de hızla artan, akademik yükseltmeler için dergilerde para karşılığı yayımlanan makalelerin kullanılmasına ‘dur’ diyen ilk ülkeler arasında yer alıyor. Avrupa Üniversiteler Birliği de bunun üzerine çalışıyor fakat henüz alınmış bir karar yok. YÖK, bu yağmacı dergilerdeki yayınların akademik yükseltmelerde kullanılmasına müsaade etmiyor.
***
Beall’s List’in 2011'de yayınlanan raporuna göre, dünyada yalnızca 18 adet sahte dergi bulunuyordu. Cabell’s List’in 2021’de yayımladığı rapora göre bu sayı 15 bin 208’e ulaşmış durumda. Bu sayı her geçen gün artıyor. Dijital dünya üzerinde yayımlanan bilgiler herhangi bir denetim sürecine tabi tutulmuyor, artan dergi sayısıyla birlikte kontrol mekanizması daha da zayıflıyor ve güçleşiyor. Bir bilimsel derginin yayımlanma sürecine ve yayın periyotlarına dikkat etmek gerekiyor.
Bilginin yazılı ortamdan sıyrılıp elektronik ortamda kaydedilmesi ve dijital dünyada hızlıca paylaşılması, birtakım sorunları beraberinde getiriyor. Bilginin üretim hızı kadar doğruluğu ve güvenirliği de bir o kadar önemli. ‘Predatory Journal’ kavramı, iki faklı kategoride sınıflandırılabilir: İlk kategoride bilim camiası tarafından tanınan yayınevleri bünyesinde yayımlanan, indeksli ve hakemli dergilerin içeriğinin kopyalanması yer alıyor.
Bu sayede kullanıcılar üzerinde orijinal derginin web adresine benzer isimler alınarak güven duygusu yaratılıyor. İkinci kategoride ise herhangi bir yayın kalitesi ya da hakem süreci olmayan yayın grupları yer alıyor. Bu sahte ve yağmacı yayınlar, bilimsel makaleleri yayımlama noktasında yüksek ücretler talep ediyor. Bu dergilerde bir hakem süreci olmadığı için akademik kariyere herhangi bir olumlu etkisi bulunmuyor.
***
Sahte dergiler teknolojiyi, güncel eğilimleri ve araştırmacıların bilgi arama davranışlarını yakından takip ediyor. Sahte dergiler çoğu araştırmacıların bilgiye erişimde kütüphane yerine arama motorlarını kullandığını çok iyi biliyor.
Bu noktada sahte dergiler e-posta gönderileri ve yönlendirici linkler ile araştırmacılara çok rahat bir şekilde ulaşıyor. Araştırmacı ve akademisyenlerin öncelikle alan dergilerine ve bu dergilerin yayın süreçlerine çok iyi hakim olması gerekiyor. Araştırmacıların e-posta yolu ile gelen davetiye mesajlarına şüpheyle yaklaşması gerekiyor. Yayınlarla ilgili bilgilerin teyit edilmesi de büyük bir önem taşıyor.
(*Vusul: Bir yere ulaşma, varma, kavuşma).
