Giriş
Menopoz döneminde bunamaya karşı en etkili yaklaşım nedir? Hormon replasman tedavisinin etkileri neler? Jinekoloji, Doğum ve Cinsel Sağlık Uzmanı Op. Dr. Dilek Uslu, konu hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.
Östrojen beyin üzerinde nöron dediğimiz sinir sistemini oluşturan sinir hücrelerinin sinir hasarını geri döndüren veya daha ileri hasar oluşmasını engelleyen koruyucu etkiye sahiptir. Östrojenin bunama karşıtı zihinsel fonksiyonları koruyucu etkisi nöroprotektif etki olarak bilinir ve menopozdan sonra kadınlarda endojen östrojenin azalması kadınlarda Alzheimer hastalığı (AH), serebrovasküler hastalık veya her ikisi için risk artışına neden olur.
Ancak, östrojen yerine koyma yani replasman tedavisinin (progesteron ile veya progesteron olmadan) nöroprotektif olup olmadığı veya bunama riskini etkileyip etkilemediği konusunda farklı araştırmalar vardır.
Hormon yerine koyma tedavisinde güncel yaklaşımlar ve risk değerlendirmesi
2017 yılında yayımlanan bildiride “Hormon Yerine Koyma Tedavisi” (HYKT) ile ilgili genel bilgiler paylaşılmış, 2022 yılında güncellenen bildiride ise tedavinin detayları daha kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır.
Güncellenen bildiride, doz, formülasyon, uygulama yolu ve kullanım süresi gibi unsurların dikkate alınarak tedavinin kişiye özel olarak planlanması gerektiği vurgulanmıştır.
Hormon yerine koyma tedavisi, özellikle 60 yaşından küçük veya menopoz başlangıcından itibaren 10 yıl içinde olan kadınlar için önerilmektedir. Bu yaklaşım, tedavinin etkinliğini artırmayı ve olası riskleri minimize etmeyi hedeflemektedir.
Yine bir kılavuza göre, kadınları bezdiren ateş basması gibi vazomotor semptomlar için tedavinin faydaları ve kemik kaybı ve kırıklarının önlenmesi hormonların risklerden daha ağır basmalıdır. 60 yaşından büyük kadınlarda veya menopoz başlangıcından itibaren 10 yıldan daha uzun süre sonra hormon tedavisine başlayanlar için damar hastalıkları ve bunama riskleri fazladır ve zararları yararlarından çoktur.
Amerika’da yayınlanan diğer bir kılavuzda, hormon tedavisinin uzun süreli kullanımındaki oluşabilecek riskler nedeniyle, doktorların belirtileri iyileştirmek için gereken en kısa süre boyunca en düşük etkili dozu reçete etmeleri gerektiği belirtilmektedir.
Hormon tedavisine (HT) menopozdan yıllar sonra başlanması bilişsel işleve zarar verebilir ve bunama riskini artırabilir.
Sıcak basması fazla olan kadınlar daha çok dikkat etmeli!
Sıcak basmaları perimenopozal kadınlarda yaşam kalitesini ciddi olarak bozabilir, hormon yerine koyma tedavisi bu belirtileri hafifletmekte etkilidir.
İngiltere'de yapılan bir araştırma östrojenin tek başına bunama geliştirme riskini artırmadığını, ancak östrojen ve progesteron içeren tedavilerin Alzheimer Hastalığı riskini biraz artırdığını gösterdi. Rahmi alınmış kadınlar tek başına östrojen kullanabilirken, uterusu olanlar östrojenle ilişkili endometriyal kanser riskini azaltmak için östrojene ek olarak progesteron da alırlar.
Finlandiya'da yapılan bir araştırma hem ağızdan alınan hem de deri yoluyla alınan östrojen tedavisinde Alzheimer Hastalığı riskinin arttığı gösterildi, vajinal östrojenin ise olumsuz etkisi saptanmadı.
Başka bir kılavuza göre, vazomotor semptomlar için tedavinin faydaları ve kemik kaybı ve kırıklarının önlenmesi risklerden daha ağır basmalıdır. 60 yaşından büyük kadınlar veya menopoz başlangıcından itibaren 10 yıldan fazla bir süre sonra HT'ye başlayanlar için kılavuzlar, vasküler hastalık ve bunama için daha yüksek mutlak risklerin risk-fayda oranını daha az elverişli hale getirdiğini belirtmektedir.
Sadece progesteron veya sadece vajinal östrojen içeren hormon yerine koyma tedavisinde demans riskinde artma saptanmamıştır.
Hormon tedavisi kullanan kadınların daha şiddetli vazomotor şikayetleri olan kadınlar bunamaya daha yatkın olabilir mi?
Sıcak basması gibi şiddetli menopoz semptomlarına sahip olmak, Alzheimer hastalığının biyolojik belirteci olan daha fazla beyin amiloid patolojisiyle ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle, şiddetli menopoz semptomları olan kadınlar daha hafif semptomları olanlara göre hormon tedavisi alma olasılıkları daha yüksektir. Hormon tedavisinden bağımsız olarak ağır sıcak basması şikayetleri olan kadınlarda bunama riski yüksektir.
Kadınların menopoz geçişi etrafında sıklıkla yaşadıkları beyin sisi mutlaka bunama riski taşımaz. Bu belirtiler östrojen hormonu seviyelerindeki düşüşlerin neden olduğu ateş basmaları, gece terlemeleri, ruh hali bozuklukları ve uyku bozukluklarıdır. Hormon tedavisi menopoz geçişi sırasında bu şikayetlere yardımcı olabilir ancak yarar zarar dengesi her hasta için hesaplanmalıdır.
Beyin sağlığı, tek bir faktör tarafından belirlenmez
Kadının kalp hastalığı, yüksek tansiyonu, şeker hastalığı, yüksek kolesterol seviyeleri, hareketsiz yaşam tarzı, sigara içmesi, aşırı kilolu olması gibi faktörler de beyin sağlığını etkiler. Ateş basması şikayetinden muzdarip menopozdaki kadınlarda hormon yerine koyma tedavisinden önce yaşam tarzı değişiklikleri denemeli ve bu değişikliklere rağmen ateş basmaları şiddetliyse hormon tedavisi düşünülmelidir.
İlaç kullanmadan önce beyin sağlığımızı nasıl koruyabiliriz?
Sunulan bir raporda, beyin sağlığını korumaya yardımcı olan yaşam tarzı yaklaşımlarının, demans vakalarının %45'ine kadarını önleyebileceği veya geciktirebileceği belirtilmiş ve bu doğrultuda 14 yaşam tarzı risk faktörü ayrıntılı olarak ele alınmıştır:
- Alkol bağımlılığı
- Sigara içme
- Diyabet
- Obezite
- Yüksek tansiyon
- Hava kirliliği
- Beyin hasarı
- Fiziksel hareketsizlik
- Depresyon
- Sosyal izolasyon
- İşitme kaybı
- Düşük eğitim seviyeleri
- Yüksek kolesterol düzeyleri
- Görme kaybı
Erken yaşlarda aldığı eğitimi iyileştirerek,
Orta yaşta, işitme kaybı, yüksek LDL kolesterol, düzeylerini depresyon, travmatik beyin hasarı, fiziksel hareketsizlik, diyabet, sigara, hipertansiyon, obezite ve aşırı alkol tüketimini ele alarak,
Daha sonraki yaşamda, sosyal izolasyonu, hava kirliliğini ve görme kaybını azaltarak demans hastalarının yaklaşık yarısı önlenebilir.
Bu 14 riskin azaltılması sağlıklı yaşam yıllarının sayısını artırabileceği ve demanslı kişilerde sağlıklarının kötü olduğu süreyi azaltabilir.
Kişilerin ilgi ve yeteneklere göre hobiler edinmek, aktivitelerde bulunmak gibi ilaç içermeyen yaklaşımlar demans belirtilerini azaltabilir ve yaşam kalitesini artırabilir.
Hormon yerine koyma tedavisinden önce sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini edinin. Genel sağlığınız iyileştikçe menopoz şikayetleriniz hafifleyecek ve bunama riskiniz azalacaktır.
Şeker seviyenizin normal sınırlarda olması, tansiyonunuzu kontrol altına almak, düzenli egzersiz ve sağlıklı beslenmeyle kötü kolesterol seviyenizi düşürmek, kötü alışkanlıklarınızdan kurtulmak, işitme veya görme kaybı gelişmeden erken tedavi olmanız menopoz sürecinde sağlığınızı korumanıza yardım eder.
