Giriş
Trakya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Erhan Tabakoğlu ile geçtiğimiz gün Edirne’deydik. Bir rengin peşinden yaptıkları yolculuk ve emeği dinlemek için gittik yanına. Bir gün ABD’ye eğitim için giden öğretim görevlilerinden biri Edirne Kırmızısı rengine dair bir kitap bulur. Kahve sehpası kitaplarından biri olduğu için satın almaz ama fotoğraflarını çekip ülkeye döner. Edirne’nin bir rengi olduğunu ve bu özel rengin "rubia tinctorum" bitkisinin köklerinden elde edildiğini anlatır.
Prof. Dr. Tabakoğlu, hiç vakit kaybetmeden Art Muse koleksiyonundan çıkan orijinali Fransızca kaleme alınmış kitabı sipariş eder ve vakit kaybetmeden konuyu incelemeye başlar. Edirne’nin kadim yaşlılarıyla edilen sohbetlerden anlaşılır ki, bu özel kırmızı ilk kez 15. Yüzyılda Edirnekâri ustaları tarafından kullanılmış, üretim ve boyama sürecinin zahmetli olması nedeniyle sırrını çözene yüksek miktarlı ödüllerin verildiği bir renk olarak tarihte yerini almıştır.
Zamanla unutulur Edirne Kırmızısı. Hatta renge 1700’lü yıllarda Türklerden çok Fransızlar sahip çıkar. Uğruna casuslukların yapıldığı renk, literatüre de Fransızca ismiyle "Rouge d'Adrinople" olarak geçer.
Edirne Kırmızısı koleksiyona dönüşecek!
Bir kültürel değer olan ve efsanelere konu olan renge iki yıldır Trakya Üniversitesi sahip çıkar ve belirlenen pek çok alana “rubia tinctorum” kök boya bitkisi ekerek hayata döndürür bu baş döndüren, hayal kurduran kırmızıyı. Hasat zamanı gittik Edirne’ye. Edirne Kırmızısı’na sahip çıkan ve efsane rengi hayata döndürmek için Trakya Üniversitesi ile ortak çalışma yürüten Kiğılı CEO’su Hilal Suerdem ve Edirne Valisi Hüseyin Kürşat Kırbıyık’la birlikte katıldık hasat çalışmalarına. Suerdem, “Yaşadığımız ülkeye ve kültüre de bir yükümlülüğümüzün olduğuna inanıyoruz. Edirne Kırmızısı rengini koruyup yaşatmak adına çalışmalarını gerçekleştirecek, hasattan elde ettiğimiz kök boyalarla 2023 İlkbahar-Yaz Koleksiyonuna dönüşeceğini” vurgularken, Edirne Valisi Kırbıyık, “Edirne kırmızısı kadim bir medeniyeti anlatıyor. Uzun yıllar saraydaki kıyafetlerin yapımında, süsleme sanatlarında, saray çinilerinde kullanılmış. Edirne kırmızısına yeniden hayat buldurup, markalaştıracağız” dedi.
1. yüzyılın sonlarına doğru dünya genelinde boya maddelerinin sentetik olarak üretilmesiyle bitkisel boyamacılık da gerilemeye başlamış. Sentetik boya maddelerinin ucuz olması, boyacılıkta belirli bir standardın sağlanması ve az emek harcanması buna karşılık bitkisel boyamacılığın uzun, zahmetli ve masraflı olması bitkisel boyamacılığın terk edilmesinde etken faktör olmuş. Oysa Anadolu’da yıllarca kahverengi elde etmek için armut ağacından, limon sarısı için zeytin yapraklarından, aspir çiçeğinden turuncu, yeşil renk elde etmek için ebegümecinden yararlanılırmış.
Günümüzde kullanılan kimyasal boyalar, içeriğinde toksik maddeler ve kurşun içerebiliyor. Edirne Kırmızısı ise bitkisel ve üstelik antimikrobiyal özelliklere sahip. Keşke sadece kök boyalarla renklendirilmiş kıyafetler giyebilsek, çocuk oyuncakları da bile bu özel kök boyalarla boyansa…
