Giriş
Uygur alfabesi özellikleri: Uygur harfleri nelerdir, nasıl yazılır?
Uygur alfabesi, Türkçenin yazıya geçirilmesinde kullanılan bir alfabe sistemidir. 8. yüzyılın başlarından itibaren Türkler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. 15. yüzyılına kadar Turfan ve çevresinde kullanılmıştır. Kansu'daki Budist Uygurlar tarafından 18. yüzyılına kadar dinî amaçlı olarak da kullanılmıştır. Uygur alfabesi hakkında merak edilen tüm detaylar.
Uygur alfabesi, bin yıldan fazla süre boyunca Türkler arasında kültür yazısı olarak kullanılmıştır. 19. yüzyılın ortalarında ise yavaş yavaş kullanımını kaybetmeye başlamıştır. Günümüzde çok az sayıda Türk topluluğu tarafından kullanılmaktadır.
UYGUR ALFABESİ ÖZELLİKLERİ
Uygur alfabesi, Türkçeye uyarlanmış bir yazı sistemidir ve 14 harften oluşur. Üç harfi ünlü, geri kalanı ise ünsüzdür. Sağdan sola doğru yazılır ve tüm harfler bitiştirilir, Z hariç. Uygurlar zamanında, yeni dinlerin ortaya çıkışı ile birlikte, yeni alfabeler de ortaya çıkmıştır. Türkler, bu alfabeleri kendi dillerinin yazımına uyarlamışlardır. Maniheist Türkler arasında, Mani ve Uygur alfabesi kullanılmıştır.
Ancak, Mani alfabesi zamanla Uygur alfabesine terk edilmiştir. Budist Türkler tarafından kullanılan metinlerin çoğu, Soğd yazısından türetilen Uygur alfabesi ile yazılmıştır. Doğrudan Soğd yazısı kullanılarak yazılmış birkaç metin dışında, Brahmi ve Tibet yazısı ile yazılmış az sayıda metin de vardır. Uygur alfabesi, Soğd yazısının değiştirilmiş bir versiyonudur ve Türkçe için kullanılmıştır.
Bu alfabe, uzun süre Uygurlar tarafından kullanılmıştır ve Uygur kültürünün önemli unsurlarından biri olmuştur. Kaşgarlı Mahmud'un yazdığı "Divanu Lugati't-Türk" adlı eserde, Uygur alfabesi için "Türk alfabesi" terimi kullanılmıştır, bu da alfabenin yaygınlık kazandığını göstermektedir. Uygur alfabesi, Budizm ve Maniheizm gibi dinî metinlerin yanı sıra, az sayıda Hıristiyanlıkla ilgili metinlerin ve dinî olmayan her türlü metnin yazımında kullanılmıştır.
Uygur alfabesi, 7. yüzyılda ortaya çıkan işlek Soğd el yazısından türetilmiştir ve 8. yüzyılın başlarında Doğu Türkistan'da yaşayan diğer Türkler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. 9. yüzyıl ortalarından itibaren, Koço Uygur Kağanlığı'nın kurulmasıyla Uygurlar arasında yaygınlaşmıştır. Ötüken Uygur Kağanlığı döneminde (744-840) ise, Uygurlar Köktürk alfabesini kullanarak mezar taşlarına yazı yazma geleneğini sürdürmüşlerdir.
15. yüzyıla kadar Turfan ve çevresinde kullanılan Uygur alfabesi, ondan sonra Arap alfabesine terk edilmiştir. Ancak, Kansu'daki Budist Uygurlar arasında, 18. yüzyına kadar dinî amaçlı olarak da olsa Uygur alfabesi kullanılmıştır. Budist kitabelerinin ise, eski Uygur harfleriyle yazılmaya devam edilmiştir. Uygur alfabesi, Türkler arasında bin yıldan fazla süre boyunca kültür yazısı olarak kullanılmıştır.
Böylece, Türk kültüründe Arap harfleriyle karşılaştırılabilecek bir hayat süresine sahip olmuştur. Müslüman Türklerin yaşadığı, ancak Moğolların hâkim olduğu ülkelerde ise, Uygur alfabesi 14. yüzyılın başlarında kullanılmaya devam etmiştir. Bu, 15. yüzyılda da artarak devam etmiştir. Fatih Sultan Mehmed döneminde (1453-1481), Osmanlı sarayında da Uygur yazısı kullanılmıştır.
16. yüzyılın sonlarında, Özbek Kağanlığı'nda da Uygur yazısı kullanılmıştır. Bu alfabe, 17. yüzyılın sonlarına kadar Türkistan ve Moğolistan'da da kullanılmış Ancak, 19. yüzyılın ortalarında, Rus İmparatorluğu'nun Türkistan'ı işgal etmesiyle birlikte, Uygur alfabesi yavaş yavaş kullanımını yitirmeye başlamıştır. Bu dönemde, Türkistan'daki Türkler arasında özellikle Latin alfabesi kullanılmaya başlanmıştır.
20. yüzyılın başlarında ise, Çin hükümeti tarafından yayımlanan yasa ile Türkistan'daki Türklerin kullandığı yazı sistemi olarak Arap alfabesi benimsenmiştir. Bu nedenle, Uygur alfabesi günümüzde çok az sayıda Türk topluluğu tarafından kullanılmaktadır.
UYGUR HARFLERİ NELERDİR?
Günümüzde kullanılan Uygur Alfabesinde 8 tanesinde ünlü harf bulunur. Bunlar; a - e - é - i - o - u - ö - ü'dür. 24 tane ise ünsüz harf bulunmaktadır. Bunlar; b - c - ç - d - f - g - ğ - h - j - k - l - m - n - ñ - p - q - r - s - ş - t - v - x - y - z'dir.
UYGUR HARFLERİ NASIL YAZILIR?
Günümüzde Uygurcayı yazmak için Kiril alfabesi kullanılmaktadır. Bu alfabede ek olarak iki harf vardır. Bunlar; yu ve ya'dır.
