Giriş
Evet bu hafta hayatın ekonomik yüzünün bizlere ve hatta dünyaya yansıdığı, aylardır bir gün olsun televizyondan haberi eksik olmayan, internet haberlerimizden, manşetten düşmeyen, dünyayı global bir krize sürükleyen Rusya-Ukrayna krizi içinde bir kez olsun ‘Acaba nasıl,’ diye aklımıza gelmeyen ‘ENGELLİLER’ ile çok güçlü, çok gerçek bir hikâyeyi Ukraynalı ödüllü gazeteci Anna Romandash’ın kalemi ve engelli aktivist, sivil toplum savunucusu ‘Haklar Mücadelesi’ Proje Koordinatörü Tetyana Herasymova’nın bire bir yaşadıklarını kendi kelimeleri ile gözlerinizin önüne sermek istedim. Tarih 4 Ağustos 2022. Tetyana Herasymova -kısaca Tanya- bir aktivist. Engellilerin haklarını savunan bir STK olan Ukrayna’nın Haklar Mücadelesi’nde proje koordinatörü.
Rusya, Ukrayna’yı kapsamlı bir işgale başladığında, Herasymova’nın örgütü portföyüne yeni ve önemli bir proje ekleyerek, savaş bölgesinde sıkışıp kalmış engellileri tahliye etmeye başladı. Ekip, beş aydan kısa bir sürede iki binden fazla insanı kurtardı.
Kurtarma talepleri gelmeye devam ediyor ve verilen bilgilere göre bekleyen binden fazla kişi var. Başlangıçta her şeyin çok kaotik olduğunu söyleyen Herasymova, “Kimseyi tahliye ettiğimizi açıklamadık. Ama başka kimsenin yapmadığını gördük, bu yüzden boşluğu doldurmamız gerekiyordu” dedi.
'AYRILMAK İSTEMİYORDUM'
Herasymova, “Ben tekerlekli sandalye kullanıyorum ve Dnipro bölgesindeki Kamianskeli’yim” diye başladı. Otuzlu yaşlarının başında, parlak kızıl saçları ve dost canlısı bir yüzü olan genç bir kadın. "Tam kapsamlı savaşa hazırlanıyordum, bu yüzden acil durum çantam hazırdı. Annem 24 Şubat’ta işgalin başladığını söyleyerek beni uyandırdığında, ayrılmamız gerektiğini biliyordum.” Herasymova, annesiyle birlikte bir apartmanın dördüncü katında yaşıyordu.
Anavatanı Kamianske. Rus ve Ukrayna güçleri arasındaki çatışmanın en şiddetli olduğu Donetsk bölgesine üç saatten az bir mesafede. 200 binden fazla sakini olan şehirde tekerlekli sandalye kullanıcıları için erişilebilir tek bir bomba sığınağı yok. Herasymova bunu biliyor, çünkü belediye meclisine sorup bunun bilgisini almış. Engelli birçok yerli bu bilgiye sahip değildi, zira geniş çapta böyle bir bilgilendirme yapılmamıştı. Herasymova durumunu şöyle açıklıyor: “Tehlike seviyem ya dairemde sonsuza kadar kalabilmem ya da bir bomba sığınağına girip savaşın sonuna kadar orada oturabilmemdi.” Kendisinin yanı sıra engelli annesi de koltuk değnekleriyle dolaşıyor.
Her iki kadının da şehirden çıkıp güvenli bir yere ulaşması zordu. 25 Şubat’ta, işgalden sonraki ikinci gün, Ukrayna’nın batısındaki büyük bir merkez olan Lviv’e giden bir trene binmeyi başardılar. Yolculuk 22 saat sürdü. Tren aşırı kalabalıktı ve tamamen karanlıktı. Herasymova yolculuğu şu şekilde özetliyor: “Panik zirveye ulaşmadan önceydi, ancak korku hızla yayılıyordu. Birkaç gün sonra, çok sayıda insan Doğu’dan kaçmaya ve Batı’ya taşınmaya çalıştığından, tren koltuğu bulmak neredeyse imkânsız hale geldi.” Herasymova’nın arkadaşları onunla Lviv’de tanıştı ve onu Ukrayna- Polonya sınırına yönlendirdi.
Karşı tarafa geçmek için kuyruk yaklaşık 20 kilometre uzunluğundaydı ve insanlar sadece gündüz hareket edebiliyordu. Herasymova’nın arkadaşları şehre geri dönmek zorunda kaldı, bu yüzden genç kadın ve annesi geceyi bir yabancının minibüsünde geçirdiler. “Sabah, hattın bir kilometreden daha az hareket ettiğini gördük,” diye hatırlıyor Herasymova, “İnanılmaz derecede yavaştı,” diye de devam ediyor. Herasymova başka bir yerel gönüllüden Polonya’ya geçmelerine yardım etmesini istedi. Gönüllü, ilk başta reddetti, ancak daha sonra fikrini değiştirdi. Herasymova, “Adam bizi almak için geri geldi ve bizi kontrol noktasına yaklaştırmak için akıntıya karşı süreceğini söyledi. Kalabalık değildi. Gözlerime inanamadım,” dedi.
TÜM ÜLKEDE TEKERLEKLİ SANDALYE ERİŞİMİNE UYGUN İKİ BARINAK VAR
Genç kadın, “Polonya’da veya başka bir yerde kimsem yoktu, ancak Fight for Right’tan arkadaşlarım bana daha Ukrayna’dan ayrılmadan önce Polonya’da beni bekleyen birinin olacağını söyledi. Ve işte böyle oldu. Önce Polonya’da bana yardım eden gönüllüler, ardından da Danimarka’ya ulaşmamı sağlayan insanları buldular. Şu an o noktadayım,” dedi. Ayrılmak istemediğini, fakat o zaman da sınırı geçmeseydi kalacağını ifade eden Herasymova, “Ancak kalmak, Batı Ukrayna’da bile zor olurdu. Tüm ülkede tekerlekli sandalye erişimine uygun sadece iki sığınak vardı: Biri Lviv’de, diğeri Dnipro’da. Yüksek talep nedeniyle barınaklar tamamlanma eğiliminde. Pek çok engelli, normal örtüler altına girmek için taşınmak zorunda kalıyor ve sonra her şey engelli olmayanlar düşünülerek yapıldığı için banyodan çıkamıyor, hatta banyoyu kullanamıyorlar,” diye konuştu.
'BU SAVAŞ, TAHLİYELER TAHMİN EDİLEMEZ'
Tam kapsamlı işgal gerçekleşmeden üç hafta önce savaşa hazırlanmaya başladıklarını kaydeden Herasymova, “Endişe verici haberler gelmeye devam etti, bu yüzden engellilerin krizlerde ne yapmaları gerektiği, nasıl yardım edileceği, felaketlerden nasıl kaçınılacağı hakkında veri toplamaya başladık ve yasa tüm bunlar hakkında ne diyor? Sadece Ukrayna’da değil, engellilerin nasıl korunacağına dair çok az bilgi olduğu için her yerde bunun korkunç olduğunu öğrendik,” ifadelerini kullandı.
İstila gerçekleşmeden önce harekete geçmeyi öneren Haklar İçin Mücadele, savaştan önce, çoğunlukla engellilerin haklarını savunmak, daha erişilebilir bir altyapı ve ilgili mevzuat için bastırmak, engelli Ukraynalıları eğitim ve ağ oluşturma yoluyla güçlendirmek gibi savunuculuk çalışmaları yapıyordu. İşgal bu faaliyetlerin çoğunu durdurdu. “Tam kapsamlı savaştan önce bile, engelli insanlara psikolojik destek sağlamak adına para toplamak için GoFundMe’de bir kampanya başlattıklarını söyleyen Harasymova, “Dünyanın dört bir yanından önemli miktarda bağış elde ettik,” dedi.
Uluslararası ortaklardan daha fazla bağış ve destekle Fight for Right, engelli Ukraynalılara başka nasıl yardım edebileceklerini araştırmaya başladı. “Savaşın başında kimsenin tahliye edilmediğini gördük, bu da insanların devlet tarafından önemsenmediği anlamına geliyordu” diye içini çekti Herasymova, “O boşluğu doldurmamız gerekiyordu. Aksi takdirde insanlar ölecekti" dedi.
NOT: YAZIMIZIN DEVAMI HAFTAYA
