Giriş
SORU: 13 seneden beri aynı işyerinde çalışıyorum. Patron Kısa Çalışma Ödeneği (KÇÖ) uzatılmazsa, temmuz sonunda kıdem tazminatlarımızı ödeyerek işten çıkartmak zorunda olduğunu söyledi. İşler iyi olmadığından zorunluluktan dolayı çıkartacağı kesin. Kıdem tazminatının nasıl hesaplanacağını ve kesinti yapılıp yapılmayacağını, yapılacaksa hangi oranda ve tutarda kesinti yapılacağını her işçi gibi ben de bilmiyorum. Bu konuyu açıklarsanız beni ve benim gibi bu konuları bilmeyen milyonlarca çalışanı aydınlatmış olursunuz. k T. SALMAN
Cevap: İşten çıkarma (fesih) yasağı 1 Temmuz’dan itibaren kalktı. Ancak işlerin rayına girmesi maalesef zaman alacak gibi görünüyor. Bu nedenle bize göre de kısa çalışmanın devam etmesi lazım. Sorunuza kapsamlı cevap vermekte yarar var.
HANGİ HALLERDE ALINABİLİR?
Kıdem tazminatının hak edilebilmesi için işyerinde en az bir yıl çalışmak gerekiyor. Tabii ki iş akdinin de kıdem tazminatı alacak şekilde feshedilmesi lazım. Çünkü her hal ve şartta işten ayrılana kıdem tazminatı ödenmesi söz konusu değil. İş Kanunu’na tabi olarak çalışan işçiler şu durumların greçekleşmesi halinde kıdem tazminatı alabilirler;
- Haklı bir neden yokken işverence işten çıkartılması,
- Erkek sigortalının askerlik nedeniyle işten ayrılmış olması,
- Sigortalının haklı bir nedenle iş akdini kendi feshederek işten ayrılması (İş Kanunu’nun 24’üncü maddesinde sayılan hallerden biriyle, örneğin mobbing uygulanması, yıllık izin kullandırılmaması, gerçek ücretle SGK’ya bildirilen ücretin farklı olması),
- Sigortalının aranan emeklilik şartlarını sağlayarak emeklilik için işten ayrılması,
- Çalışırken evlenen kadın sigortalının nikah tarihinden itibaren bir yıl içinde işten ayrılması,
- Sigortalının ölümü (kıdem tazminatı hak sahiplerine ödenir),
- İlk defa 8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanların 15 yıl sigorta süresi ve en az 3600 gün prim ödemiş olması şartıyla işten kendi isteği ile ayrılması,
- İlk defa 8 Eylül 1999-30 Nisan 2008 arasında sigortalı olanların en az 7000 gün prim ödemesi veya 25 yıllık sigortalılık süresi ve 4500 gün prim ödeme şartlarını sağlayıp işten kendi isteği ile ayrılması,
- İlk defa 1 Mayıs 2008’den itibaren sigortalı olup 7200 gün prim ödeyip veya 5400 gün (01.10.2008- 01.01.2016 arasında sigortalı olanlar kademli olarak 4600-5400 gün) prim ödeyip işten kendi isteği ile ayrılması. Bu durumların dışında sigortalının işinden kendi isteği ile ayrılması halinde kıdem tazminatı alınamaz.
HESABI VE ÜST SINIR
İş sözleşmesinin kıdem tazminatı alacak şekilde feshedilmesi durumunda işçiye; işçinin işyerinde her tam yıl çalışması karşılığı son aldığı 30 günlük brüt ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenmesi zorunludur. Bir tam yıldan artan süreler için de oransal olarak kıdem tazminatı hesaplanarak ödemesi gerekiyor.
Asgari ücretin altında işçi çalıştırılamadığından, bugün için bir tam yıl çalışma karşılığı olarak en az ödenecek kıdem tazminatı tutarı 3 bin 577 lira. Aylık brüt ücreti 5 bin lira olan işçiye bir tam yıl çalışması karşılığında 5 bin lira, 6 bin lira olan işçiye bir yıl çalışması karşılığında 6 bin lira ödenir.
Ancak aylık brüt ücreti 20 bin lira olan işçiye bir tam yıl çalışma karşılığında 20 bin lira kıdem tazminatı ödenmez. Çünkü bir tam yıl çalışma karşılığı ödenecek olan kıdem tazminatında bir üst sınır (tavan) var. Bu tutar; Emekli Sandığı Kanunu’na göre, en yüksek devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenen emekli ikramiyesi tutarını aşamıyor.
Bu da 2021 yılı için 7 bin 638 liradır. En son alınan brüt ücret tutarı kaç lira olursa olsun bir yıl için ödenecek en fazla kıdem tazminatı tutarı 7 bin 638 liradır.
YAPILACAK KESİNTİLER
Hesaplanan kıdem tazminatı tutarından; Sosyal Sigortalar Primi ve Gelir Vergisi kesilmez. Sadece binde 7.59 oranında Damga Vergisi kesintisi yapılır. Örneğin: Aylık brüt 5 bin lira ücret alan Ahmet Bey’e, 10 yıl 4 aydan beri çalıştığı işyerinden işverence iş akdi haksız yere feshedildiğinden, 10 yıl için 5.000x10=50.000 TL, 4 ay için de 1.667 (5.000/12x4) olmak üzere toplam 51 bin 667 lira kıdem tazminatı hesaplanır ve bu tutardan binde 7.59 oranında 392.20 lira Damga Vergisi kesintisi yapılır.
Net olarak Ahmet Bey’e 51 bin 274 lira kıdem tazminatı ödenir. Sonuç olarak anlatılanları size özelleştirirsek, 30 günlük brüt ücretinizin 13 katı tutarında kıdem tazminatı hesaplanacak. Hesaplanan tutardan binde 7.59 oranında Damga Vergisi kesintisi yapılarak kalanı size ödenecek.
