Giriş
İnsanlığın en büyük sağlık sorunları arasında gösterilen Tifo için aşı geliştirilmesi tam 105 sene sürmüş. Çocuk felci aşısı 47 yılda, boğmaca 42, Rota virüsü 33, HPV 22, Hepatit B 16, Kızamık 10 yılda bulunmuş. AIDS’e neden olan HIV için hâlâ bir aşı yok! Günümüz şartlarında etkili bir aşının kullanılabilmesi için 10-15 yıl gerekiyor. Daha öncekilere bakıldığında en hızlı üretilen aşının dört yılda geliştirilen kabakulak aşısı olduğunu görüyoruz. Rusya’nın apar topar “Aşı bulduk” diye öne çıkması kuşkusuz Avrupa, ABD ve Çin gibi büyük güçlerle girdiği yarışta öne geçme çabasının bir işareti.
Rusların aşıya Sputnik V adını vermesi de bu gayretin göstergesi. O yıllarda Sovyetler Birliği ABD ile büyük rekabete girmiş ve 1957 yılında uzaya uydu göndermişti. İşin tehlikeli yanı, bunu “Nasıl olsa aşı bulundu” olarak algılayacak milyonlarca insanın önlemleri hiçe sayıp virüs kapacak olması. Rusya’nın bilim ve sağlık alanında ulaştığı düzeyi küçümsemiyorum ancak Rusların açıklamasına temkinli yaklaşıyorum. Bilim insanlarının yarısından fazlası da bu gelişmeye karşı kuşkulu.
Bir aşının işe yarayabilmesi için iki temel kriter var; etkinliği ve güvenilirliği. Üretecek kurumun itibarı, geçmişi, bilimsel veriler, test sonuçları, onay aşaması, her şey çok kritik. Test ve onay sürecinin hızlandırılması veya suistimal edilmesinin sonuçlarını Boeing 737 Max kazalarında gördük. Benzer durum aşı konusunda yaşanmamalı. İlaç ve sağlık teknolojilerinde rüşdünü ispatlamış bazı kuruluşlar bir adım önde görünüyor.
Bunlar: Oxford/Astrazeneca (İngiltere), Moderna (ABD), Pfizer/BioNtech (ABD-Almanya). Inovio (ABD), Novavax (ABD), Johnson and Johnson (ABD), Merck ve Sanofi/GSK. Türkiye’de ise Boğaziçi, Ankara, Ortadoğu Teknik, 9 Eylül, Ege, Selçuk, Acıbadem, Erciyes ve Bezmialem Vakıf üniversiteleri de yarışa dahil olan kurumlardan. Halen binlerce gönüllü ile gerçekleştirilen, üçüncü faza geçen sadece beş aşı adayı var.
Ülkeler arasında sert bir rekabet ve yarış olduğu düşünülecek olursa etkili bir aşı bulunsa dahi dünyanın her yerine ulaşması çok uzun zaman alacak. Sonuç olarak, kötümser değilim ancak gerçekçi olmak gerekirse etkili bir aşının hızlıca uygulanma ihtimali sandığımız kadar yüksek değil.
Türkiye’ye destek
Sağlık alanında ABD’nin en önemli kuruluşlarından Gilead Sciences, geçen nisan ayında Türkiye’de salgınla mücadeleye destek vermek amacıyla 1 milyon liralık bağış yapmıştı. Bunun yanında Avrupa Birliği ülkeleri, Japonya ve Avustralya’da KOVID-19 tedavisinde onaylanmış tek antiviral tedavi olan Gilead Sciences’a ait ürün Sağlık Bakanlığı’na bedelsiz olarak temin edildi.
Gilead Genel Müdürü Şebnem Girgin ve ekibinin yoğun girişimleriyle Türkiye için 1 milyon liralık yeni bir fon daha oluşturuldu. Bu bağış Gebze Organize Sanayi Bölgesi ve İstanbul havaalanlarında tarama merkezi kurulması için kullanılacak.
