Giriş
20-30 Ocak 2022 arasında düzenlenen Sundance Film Festivali’nin belgesel seçkisi doyurucuydu. ‘Miranda July mı, Christine Choy mu, Chol Soo Lee mi?’ sorusunu harekete geçirdi. Göçmenlik ve ırkçılık ana temalardı.
MIRANDA JULY İLE YANARDAĞ YAŞAMI
“Fire of Love”, ciddi Fransız Yeni Dalgası referansları taşıyan bir yapıt. Buluntu film olarak da algılanabilir. Ama daha ziyade kaybolan iki aşkın matemlerine dair belgesel modellemesine girişiyor. Bu durum da anti-yangın ya da felaket algısını değerli hale getiriyor büyük oranda. Hollywood’da bu konuda yapanlara tokat gibi bir cevap olarak geliyor esasen.
“Turist”e (“Force Majeure”, 2014) Fransız Yeni Dalgası etkili bir rakip niyetine konumlanan stilize bir anti-felaket belgeseli. Oliver Laxe’ın çoktan kendini kabul ettirmiş “Fire Will Come”ıyla (2019) da aynı paragrafta anılacaktır. Yanardağ motifini vefat eden iki aşığın üzerinden anlatıcı sesi olarak formülü ele geçiren feminist Wes Anderson Miranda July’ın leziz bir fetişizmine dönüştürmek için kullanıyor. ‘Miranda July ile Yanardağ Yaşamı’ niyetine canlanıyor olup bitenler.
Sara Dosa üçüncü uzununda müthiş bir sinema tutkusu, çarpıcı imgeler ve kareler bırakıyor geriye. Sundance 2022’nin belgesel olayına imza atıyor. “Fire of Love”, özgün sahneleri, keşifleri ve teknik numaralarıyla üzerine yıl boyu konuşulacak bir eser.
ÇİNLİ BİR KARAKTER ÜZERİNDEN SHIRKERS-MEYDAN BULUŞMASI
Soderbergh yürütücü yapımcılığındaki “The Exiles”, hayal mi gerçek mi sorunu sordurtan melez bir belgesel. 1989’da Tianmen Katliamı’nın ortasında kaldıktan sonra sinema işlerini bırakan Christine Choy’un büyük oranda aslında feminist ve etnik kökenli bir yıldız olmasını merkezine yerleştiriyor. Özgün bir belgesel kahramanını deneyimletiyor seyircisine! Hem de ABD siyasi tarihinin canlı tanığı olarak…
Violet Columbus-Ben Klein ikilisi, Singapur’da sansürlenen Sandi Tan’ın “Shirkers”ı (2018) ile Jehane Noujaim’in Arap baharı belgeseli “Meydan”ı (“Al Midan”, 2013) Çinli bir karakter üzerinden birleştiriyor. Burada röportajlar da yer alsa da arşiv görüntülerinin yüklendiği sinema, politika ve feminizm ciddi anlamda çarpıyor. Choy ise şimdilerin öğretmeni olarak sürekli ağzı laf yapan kült bir sinema karakteri olmaya oynuyor.
“Free Chol Soo Lee” de Amerikan belgeselleri arasında onlarla rekabete girmeye oynuyor. 1970’lerde katledilen 20 yaşındaki Koreli bir göçmenin üzerine giden ilginç bir eser. Eugene Yi-Julie Ha ikilisinin katkılarıyla aslında melez damarından fazlaca besleniyor. Irkçılık üzerine de kendine özgü bir şekilde gidip yaratıcı şekiller ve hikaye kurgusu yaratmanın peşine düşüyor.
2022’DE UKRAYNA’DAN ÇIKAN EN İYİ ESER
“A House Made of Splinters”, Rusya-Ukrayna çatışmasına uygun bulunan bir yetimhane korku-gerilim belgeseli. Danimarkalı Simon Lereng Wilmont’un üçüncü uzunu. Sanki Robert Mulligan’ın “İblisin Kurbanları” (“The Other”, 1972) ile Del Toro yapımcılığındaki “Yetimhane”yi (“El Orfanato”, 2007) günümüz politik atmosferinde birleştiriyor.
Asap bozucu ve alegorik bir yolculuğa dönüşüyor. Politik açıdan ise sinir bozmayı beceren bir eser. Kıymıklardan yapılmış evin genele yerleştirilmiş kamera açılarıyla gözlemci belgesel ruhu, sıfır röportajla sinemasal tat açısından doruk yapabiliyor. Kendi özel bir ritimle sunuluyor.
HİNDİSTAN’IN ŞİİRSEL ‘MİKROKOSMOS’U
“All that Breathes”, Hindistan’’ın şiirsel “Microkosmos”u (1996) olarak konumlanan şehir belgeseli. Shaunak Sen ülkenin çok parlak üretimlere imza attığı seneye yakışıyor. Hayvan-şehir ilişkisine dair Skolimowski’nin “EO”su için derslik bir meditasyona dönüşüyor çoğu zaman. Ama çevreci ve empresyonist senfoni dağınık anlara da sahip.
“My Old School”, “Brainwashed”, “Lucy and Desi” ise sinemaya dair belgeseller olarak bu toplamda bir köşeye ayrılabilir. İlki Brandon lee’nin olağan dışı kimliğine dair nokta atışı bir şekilde ilerlemeyi becerip en kalıcı esere dönüşüyor. İkincisi Amerikan bağımsız sinemasının 80’lerin sonunda çıkan feminist David Lynch-Alejandro Jodorowsky kırması auteur’ü Nina Menkes’in yaşadığı sinemadaki cinsiyet problemlerini mercek altına alıyor.
Gözlemciliği bir ders aşamasından alıp da “Lost in Translation”dan (2002) “Wild at Heart”a (1990) uzanan etkili tespitlerle dikkat çekiyor. Menkes çok değerli bir sinemacı. Ancak burada bir yerden sonra fazla kişisel durup akademik belge bırakıyor hissi bırakabiliyor. Amy Poehler imzalı “Lucy and Desi”, Lucille Ball ve Desi Arnaz’ın en azından “Being The Ricardos”un üzerinde bir belgesel bırakmalarına alan açtı.
JANE KÜRTAJ SERVİSİ BELGESELİYLE ANILACAK
“The Janes” ise aslında Prömiyerler bölümünde açılan “Call Jane”in olmamışlığından en azından kendi içinde tutarlı durarak sıyrılıyor. 60’ların asap bozucu kürtaj servisi Jane Kolektifi’nin işlevlerini tarafsız bir şekilde yansıtarak iz bırakabiliyor aslında. Irkçılıkla ilgili “Aftershock” ise sıradanlaşarak aslında ‘vasat’ olarak kalmayı hak ediyor. Netflix’in uçak kaçırmaya dair politik gerilim niyetine canlanan “Downfall”u ondan daha tatminkardı.
“I Didn’t See You There” en deneysel iş olabilir. Jonas Mekas’a selam çakma adına yerleşirken 72 dakika bakış açısından akan bir belgesel. Ama “All That Breathes” kadar heyecanlandırmıyor. Reid Davenport kendi gözüne yerleştirip kamerayı toplumsal ön yargılara karşı gelmeyi de beceriyor aslında. Bu durum hastalığı sömürmeyen bir deneysellik getiriyor. Ancak bir yerden sonra fazla deney de dedirtiyor.
DÜNYADAN CALENDAR GIRLS, SIRENS VE TANTURA DA SAYGIYA DEĞER
“Calendar Girls” yabancı belgeseller arasında en kayda değer işlerden. Takvim kızlığı mesleğini 60 yaş üzerinin makyajla ve güzellikle imtihanını test eden gerilim yüklü bir çalışma. Loohufvud-Martinsen ikilisinin ABD’de adeta bir göçmen bakış açısıyla asap bozcu bir gözlem sunması ilginç karelerle değerli bir orta yaş gözlemi geriyor
Rita Baghadi’nin metal belgeseli “Sirens” da aslında ona katılıyor. Ortadoğu’nun ilk metal grubunun hikayesinin şaşırtıcı detaylarla sunulduğu bir gerçek. Bu durum da cinsel kimlik, özgürlükçülük, alkol ve daha fazlasıyla sınırları zorlama potansiyeli olan 79 dakikalık bir bütünün sözünü veriyor. “Tantura” da Şili’ye bir politik gözlem getirse de bir yerden sonra röportajları fazla abartıyor.
EGZOTİK DİYARLARDA TURİSTİK GEZİYE ÇIKARAN BELGESELLER
“Midwives”, oryantalist bir Myanmar kadın hakları belgeseli. Yolda yürüyüş ve turistik gezi esaslı “Honeyland”e (2019) rakip. Aronofsky yapımcılığındaki Alex Pritz imzalı “The Territory” de Brezilya yolculuğuna çıkarma dışında işlevsiz. “The Mission” misyonerleri ele alırken kutsal görev niyetine bir İskandinav resmine kayıyor.
Next Ödülü’ne ulaşan “Framing Agnes” vasat olsa da trans kimlik mücadelesine dair tarihsel bir kapı aralıyor. “Navalny”, “Tik Tok Boom” ve “We Met in Virtual Reality”nin android kuşağı için teknolojik dünyaya ayak uydurma arzusu var. Ama ilkinin “Citizenfour” kadar sinemasız hali HBO Max’e kadar sızdı. Sonuncusu ise pandemide VR görüntülerini orantısız bir teknolojik istismar filmine kaydırıyor. TV için yapılmış ilkel spor belgeseli “La Guerra Civil” ise ‘Eva Longoria’nın yaptığı bir eser niye seçkiye dahil edildi?’ sorusunu sordurttu.
KEREM AKÇA’YA GÖRE SUNDANCE BELGESELLERİNİN YILDIZ TABLOSU:
1-Fire of Love 7.5
2-Exiles 6.9
3-House Made of Splinters 6.5
4-My Old School 6.5
5-Free Chol Soo Lee 6.3
6-All That Breathes 5.8
7-Calendar Girls 5.8
8-Sirens 5.4
9-Janes 5.2
10-Tantura 5.2
11-Lucy and Desi 5
12-Brainwashed 5
13-Tik Tok Boom 5
14-Downfall: The Case Against Boeing 4.9
15-I Didn’t See You There 4.5
16-Framing Agnes 4.5
17-Navalny 4.2
18-Aftershock 4
19-The Territory 3.8
20-Mission 3.7
21-We Met in Virtual Reality 3.3
22-Midwives 3.2
23-La Guerra Civil 3.1
BELGESEL ÖDÜLLERİ
Amerikan Belgesel Yarışması:
Büyük Ödül - The Exiles
Yönetmen Ödülü – I Didn’t See You There
Kurgu Ödülü - Fire of Love
Değişim Etkisi Ödülü - Afterschock
Yaratıcı Bakış Ödülü - Descendant
Festivalin Favorisi Ödülü - Navalny
Seyirci Ödülü – Navalny
Dünya Belgesel Yarışması:
Büyük Ödül – All That Breathes
En İyi Yönetmen Ödülü - A House Made of Splinters
Belgesel Hüneri Ödülü – The Territory
Verité Yönetmenlik Başarısı Ödülü - Midwives
Seyirci Ödülü – The Territory
