Giriş
Geçen hafta ‘yapay zeka’ya; Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’un altını çizdiği iki önemli kavramı, ‘masumiyet karinesi’ ve ‘lekelenmeme hakkı’nı sormuştum. (https://www.posta.com.tr/ yazarlar/murat-celik/iki-onemlikavram- 2841031)
Google Gemini ile bugünkü sohbetimiz, yine ülke gündemine uygun ama daha genel. ‘Yapay zeka’ya yönelttiğim soru şu: “Demokratik bir hukuk devletinde vatandaşların kendilerini her anlamda güvende hissetmeleri için hangi koşulların var olması gerekir?”
Aldığım yanıt şöyle:
- Demokratik bir hukuk devletinde vatandaşların kendilerini her anlamda güvende hissetmeleri için bir dizi temel koşulun varlığı zorunludur. Bu koşullar, devletin işleyişinden bireylerin hak ve özgürlüklerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. İşte bu koşullardan bazıları:
HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ
* Eşit uygulama: Yasalar, herkes için eşit şekilde uygulanmalı, hiçbir kişi veya kurum yasanın üzerinde olmamalıdır. Keyfi uygulamalardan kaçınılmalıdır.
* Öngörülebilirlik: Yasalar açık, anlaşılır ve öngörülebilir olmalıdır. Vatandaşlar, eylemlerinin hukuki sonuçlarını önceden bilebilmelidir.
* Yargı bağımsızlığı: Yargı; yürütme ve yasama organlarından bağımsız olmalı, hakimler ve savcılar herhangi bir dış etkiden uzak, vicdani kanaatlerine göre karar verebilmelidir.
* Adil yargılanma hakkı: Herkesin adil, tarafsız ve makul sürede yargılanma hakkı güvence altında olmalıdır. Savunma hakkı etkin bir şekilde kullanılabilmelidir.
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN GÜVENCESİ
* İfade özgürlüğü: Vatandaşlar düşüncelerini serbestçe ifade edebilmeli, basın ve medya özgür olmalıdır. Farklı görüşlerin dile getirilmesi engellenmemelidir.
* Toplantı ve gösteri yürüyüşü özgürlüğü: Vatandaşlar barışçıl amaçlarla toplanma ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahip olmalıdır.
* Özel hayatın gizliliği: Bireylerin özel hayatına, konutuna, iletişimine keyfi olarak müdahale edilmemeli; kişisel verilerin korunması sağlanmalıdır.
* Din ve vicdan özgürlüğü: Herkesin istediği dine inanma, inancını serbestçe yaşama veya herhangi bir dine inanmama özgürlüğü güvence altında olmalıdır.
* Seyahat özgürlüğü: Vatandaşların ülke içinde serbestçe dolaşma ve yurt dışına çıkma özgürlüğü olmalıdır.
* Mülkiyet hakkı: Bireylerin yasal yollarla edindikleri mülkiyetleri güvence altında olmalı, keyfi müdahalelerden korunmalıdır.
DEMOKRATİK KATILIM VE HESAP VEREBİLİRLİK
* Serbest ve adil seçimler: Vatandaşlar düzenli aralıklarla yapılan serbest ve adil seçimlerle yöneticilerini seçebilmelidir. Oy kullanma hakkı evrensel ve eşit olmalıdır.
* Siyasi partiler ve sivil toplum kuruluşları: Farklı siyasi görüşlerin temsil edilebildiği siyasi partilerin ve vatandaşların haklarını savunan sivil toplum kuruluşlarının serbestçe faaliyet gösterebilmesi önemlidir.
* Şeffaflık ve hesap verebilirlik: Devletin işleyişi şeffaf olmalı, kamu kurumları yaptıkları işlemlerden dolayı kamuoyuna hesap verebilmelidir. Bilgi edinme hakkı etkin bir şekilde kullanılabilmelidir.
* Medyanın özgürlüğü ve çoğulculuğu: Farklı görüşlerin ve bilgilerin vatandaşlara ulaşmasını sağlayacak özgür ve çoğulcu bir medya ortamı olmalıdır.
SOSYAL VE EKONOMİK GÜVENLİK
* Sosyal devlet ilkesi: Devlet, sosyal adaleti sağlamak, yoksullukla mücadele etmek ve vatandaşların temel ihtiyaçlarını (sağlık, eğitim, barınma vb.) karşılamak için gerekli politikaları uygulamalıdır.
* Fırsat eşitliği: Herkesin eğitim, iş ve diğer alanlarda eşit fırsatlara sahip olması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Her türlü ayrımcılık engellenmelidir.
* Çalışma hakkı ve güvenliği: Vatandaşların güvenli ve adil koşullarda çalışma hakkı güvence altında olmalı, işsizlikle mücadele edilmelidir.
*
Bu koşulların bir arada ve etkin bir şekilde varlığı, vatandaşların demokratik bir hukuk devletinde kendilerini her anlamda güvende hissetmelerini sağlar. Bu unsurlardan herhangi birindeki eksiklik veya zafiyet, vatandaşların devlete olan güvenini sarsabilir ve güvenlik algısını olumsuz etkileyebilir.
