Sağlık haberleriyle ilgili asıl bilmeniz gerekenler

İnternette en çok aranan 3 kelimeden birinin sağlık olduğunu biliyor muydunuz?

Sağlık başlığı altında dünyada 3,5 milyar, ülkemizde de 153 milyon sonuç çıkmış. 2017 yılı Ağustos verilerine göre, Google’da “beslenme” anahtar kelimesi aratıldığında 32 saniyede yaklaşık 24.5 milyon sonuç yansıyor. 2015 yılında 15 milyon olan bu rakamın iki yılda yüzde 63 oranında artış göstermiş.

Araştırılan konular ise “sağlıklı beslenme”, “ dengeli beslenme” ve“gebelikte beslenme” …

Her türlü medyada bu kadar ilgi gören bu konu hakkında maalesef çok tatsız bir takım sonuçlar da var. Çünkü ciddi bir bilgi kirliliği var.

Geçtiğimiz haftalarda Sabri Ülker Vakfı ile Avrupa Gıda Bilgi Konseyi’nin (EUFIC) Brüksel’de düzenlediği “Bilime Güvenmek: Kanıtlar Ötesi Dönem” başlıklı uluslararası konferansa katıldım.

“Beslenme ve sağlık konularında bilimselliği kanıtlanmış, güvenilir bilginin iletişiminin hayati öneminin farkındayız” diyen vakıf sayesinde medya haberlerinin temel sıkıntılarını öğrendim. Öncelikle söylemeliyim ki Avrupa’da da çıkan her türlü sağlık haberlerinin
sadece yüzde 27’si bilimsel kanıtlara dayanıyor. Yüzde 46'sında hiçbir kaynağın yer almadığına, haberlerdeki iddiaların yüzde 49’unun ise ispatlanmamış! Yani bir takım çalışmalar var ama doğru mu değil mi henüz belli değil.

İlginç bir çalışma yapılmış: “Glutensiz su çıktı” diye

İnanılmaz ilgi görmüş ve insanlar bunu araştırmaya, bu suyu almaya kalkmış. Oysa bu haber bir “şakaymış”. Çünkü artık çok kolay verilere ulaşıyoruz, hazmetmeden hızlı karar vermek durumunda kalıyoruz, kararları duygusal olarak alıyoruz ve düşünmek için zaman ayırmadığımızdan da hemen inanıyoruz.

Bizde durum ne?

Konferans konuşmacılardan Bilkent Üniversitesi İletişim Bölümü Öğretim Görevlisi Prof. Bülent Çaplı liderliğinde gerçekleştirilen “Türk Medyasında Sağlık Haberlerinde Kaynak Değerlendirmesi” (2017, Ağustos) araştırması çarpıcı sonuçlarıyla öne çıkıyor. Türkiye’de en fazla trafik alan haber portallarında yer alan sağlık ve beslenme içerikleri haberler incelenerek gerçekleştirilen araştırmanın sonuçlarına göre;

• Sağlık ve beslenme haberlerinin yüzde 94,7’si imzasız olarak yayınlanıyor.
• Haberlerde referans kaynak belirtilmeme oranı yüzde 40.4.
• Kaynak gösterilen haberlere bakıldığında; Haberlerde gösterilen kaynakların türlerine göre ulusal kaynaklar yüzde 31,9, uluslararası kaynaklar ise yüzde 15,8 olarak çıkıyor.
• Sağlık ve beslenme haberlerinde fotoğraflardan oluşan slider haberlerin oranı ise yüzde 59,4
• Ayrıca haberler değinilen farklı perspektifler ve açılar açısından da incendi ve yüzde 98’i farklı açılardan yoksun, sadece yüzde 2’sinin farklı açılara sahip olduğu belirlendi.

Toplumun yarısından fazlasının kafası karışık

Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi'nin TÜBİTAK'ın desteğiyle gerçekleştirdiği "Türkiye'de Sağlık Konulu Yayıncılık İlkelerinin Belirlenmesi: Kaynak, İleti ve Hedef Kitle Bağlamında Sağlık Konulu Yayınların Analizi" (2013) araştırması da, alanının en kapsamlı araştırmalarından biri olarak, toplumun iletişim kanallarından edindikleri bilgiye şüpheyle yaklaştığını ortaya koyuyor.

Türkiye’de yayın yapan 1.781 basın organı, 52 televizyon kanalı ve 551 internet portalından örneklem ile gerçekleştirilen araştırmanın sonuçlarına göre;

• Sağlık profesyonellerinin yüzde 21'i, medya profesyonellerinin ise yüzde 12'si iletişim kanallarındaki sağlıkla ilgili bilgilerden şüphe duyuyor.
• Sağlık profesyonellerinin yüzde 38'i ve medya profesyonellerinin ise yüzde 24'ü kamuoyunda konuşulan sağlıkla ilgili bilgilerin denetlenmediğini düşünüyor.
• Vatandaşların ise yüzde 51'i gazete ya da dergilerdeki, yüzde 45'i televizyondaki, yüzde 48'i, internetteki sağlık konulu yayınların referans kaynağının kafa karıştırdığını düşünüyor.
• Gazetelerdeki sağlık konulu haber ve yazıların sayısı “Az, yetersiz” bulanların oranı yüzde 41 iken, televizyonda bu oran yüzde 37, internette ise yüzde 22 oldu.

Peki ne yapmalı. Bu konuda kaynak sahiplerine de gazeteci ve her türlü bilgiyi aktaran sosyal medya kaynaklarına da farklı görevler düşmekte. Ama okur olarak da sizlerin görevi kaynak sorgulamak. Okuduğunuz haberlerin ispatlı kaynaklarını sorgulamak. Çünkü kimi zaman tez olarak iddia edilen konular bile gerçekliği kesinmiş gibi yayılabiliyor. Ve tabii inanmadan evvel düşünmeyi, eğer o bilgiyi uygulayacaksak da ekstradan araştırmayı ihmal etmememiz de bir gerçek...