Giriş
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Uyku Bozuklukları Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Derya Karadeniz anlatıyor...
İNSOMNİ (UYKUSUZLUK) NEDİR?
Uyku için yeterli fırsat ve imkan olmasına rağmen kişinin uykuya başlamada veya uykuyu sürdürmede sorun yaşaması ya da çok kötü kalitede uyumasıdır. Farklı şekillerde ortaya çıkabilir:
‘Yatağa gidiyorum ama bir türlü uykuya geçemiyorum’.
‘Gece boyunca çok sık uyanıyorum’.
‘Uyuyorum ama çok kötü kalitede uyuyorum, sabah kalktığımda uyudum mu uyumadım mı anlamıyorum’.
İnsomni diyebilmek için yukarıdaki şikayetlerin en az birinin olması, bu yakınmaların haftada en az 3 gece ortaya çıkması ve en az 3 aydır sürüyor olması lazım.
UYKUSUZLUK BAŞKA BİR HASTALIĞIN BELİRTİSİ OLABİLİR Mİ?
Evet, olabilir.
- Mesela hastanın yaygın vücut ağrısına neden olan fibromiyalji sendromu vardır. O ağrı nedeniyle uykuya dalamıyordur. Parkinson’u vardır, çok sık uyanıyordur. Çok sık tuvalete gittiği için uykusunu sürdüremiyordur.
- Uykuya dalamamak, uykuyu sürdürememek, çok kötü kalitede uyumak veya çok erken uyanmak, başka bir uyku hastalığının belirtisi olabilir. Mesela huzursuz bacak hastası da uykuya dalmakta zorluk çeker çünkü bacakları rahatsız eder. Yine uyku apnesi (uykuda solunum durması) varsa hasta apneler, gece terlemeleri nedeniyle çok sık uyanır. Uykuda kabus bozukluğu diye bir uyku hastalığı var, hasta kötü rüyalarla uyanır. Bu da uykusuzluk belirtisine neden olur.
- Kaygı bozukluğu depresyon gibi psikiyatrik hastalığı olanlar da uykuya dalamaz. Burada uykusuzluk psikiyatrik hastalığın belirtisidir. Burada 3 maddede sıraladığımız uykusuzluk bir hastalık değil belirtidir. Ayrımının iyi yapılması lazım.
UYKUSUZLUK NE ZAMAN HASTALIK SAYILIYOR?
İnsomni ile başka bir dahili, psikiyatrik veya uyku hastalığının belirtisi olarak ortaya çıkan uykusuzluk birbirinden tamamen farklı. Birincil insomni diyebilmemiz için uykusuzluğun başka bir hastalık nedeniyle ortaya çıkmaması lazım.
BİRİNCİL İNSOMNİ NE DEMEK?
Beyninizin uyku-uyanıklıktan sorumlu bölgelerinde bir problem olması demek. Ben bunu ‘Bazı hastalarda şalter kapanmıyor’ diye tanımlarım. Uyanıklık sistemleri çok aktif oldukları için yatağa gittiği zaman uykuya dalamazlar. Başka bir grup hastada ise beyinde uykuyu idare eden sistemler yeterince çalışmadığı için uyku başlamaz. Dolayısıyla hastanın uykusuzluğu birincil uyku hastalığı mı yoksa başka bir dahiliye, uyku ya da psikiyatrik bir hastalığın belirtisi mi bunu çok iyi ayırt edip tedaviye öyle başlamak lazım.
UYKUSUZLUĞUN 3 AYRI TÜRÜ
1) ÖĞRENILMIŞ INSOMNI: Zaman içinde beynin öğrendiği uykusuzluktur. Hastalar ‘Uykum geliyor, yatağa gidiyorum ama mümkün değil uyuyamıyorum’ der. Öğrenilmiş uykusuzluğu olanlar genellikle koltukta, kanepede uyur fakat pijamalarını giyip yatağa gittiklerinde uykuları kaçar.
2) PARADOKSAL INSOMNI: Bu hastalar ‘Ben hiç uyumuyorum, en fazla 1-2 saat ya uyuyorum ya uyumuyorum’ diye gelirler. Uyku tetkikine aldıktan sonra ‘Ne kadar uyudun?’ diye sorarız, ‘Belki 2 ya da 3 saat’ deler. Oysa uyku tetkikinde hastanın 5-6 saat uyuduğunu görürüz. Bu tür uykusuzlukta somut uyku süresiyle kişinin algıladığı uyku süresi arasında ciddi bir paradoks (çelişki) vardır. Adını buradan alır. Beyindeki algılama bozukluğu nedeniyle hasta uyuduğunu anlamaz.
3) IDIYOPATIK INSOMNI: Genetik yani ailesel özellik gösterir. Çocukluktan itibaren bu insanlar uyuyamaz. Bir tek bu uykusuzluk türünde ömür boyu ilaç tedavisi uygulanır. Diğer uykusuzluk türlerinde hasta ilaçlarla düzelip ilaçsız dönemler yaşayabilir.
BAYKUŞ MUSUNUZ YOKSA TAVUK MU?
Herkesin doğuştan genetik olarak belirlenmiş bir uyku tipi var. Uykuya başlama zamanı ve uyku süresi herkeste farklı. İnsanların yüzde 85’i güneş battıktan 4-6 saat sonra (saat 23.00-24.00 gibi) uyur. Ama doğuştan baykuş ve tavuk özellikte insanlar da var.
BAYKUŞLAR: Uyku başlama zamanı çocukluktan itibaren geçtir. Saat 01.00-02.00 gibi uyurlar.
TAVUKLAR: Uyku başlama zamanı çocukluktan itibaren hep öne kaymıştır. Bu gruptakiler saat 21.00-22.00 arasında uykusu gelen ve yatan insanlardır.
