Giriş
Genellikle genç erkeklerde görülen ve ilk belirtisini sabahları bacağa vuran bel ağrısıyla veren ankilozan spondilit hakkında merak edilenleri Romatoloji Uzmanı Prof. Dr. Vedat Hamuryudan anlatıyor.
ANKILOZAN SPONDILIT NEDIR?
Bel kemiğini tutan bir iltihaplı romatizma türü. Erkeklerde daha sıktır. Genellikle 40 yaşın altında başlıyor. Ankilozan Yunancada ‘bükülmüş eklemin hareketsiz kalışını’ tanımlıyor, spondilit de omurganın iltihabı anlamına geliyor.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
İlk belirti, bel kemiği ve kalçada ağrıdır. Başlangıçta ağrı sinsidir, aralıklı gelir, bir sağda bir solda olur, biraz bacağa vurur. Bu nedenle siyatik veya bel fıtığı diye kabul edilir. Hatta bu nedenle bazı hastalar ameliyat olurlar. Bel fıtığı tanısı alıp ameliyat olmuş hasta bir süre sonra kaderine razı hale gelir. Bu arada hastalık yavaş yavaş bel kemiğinden yukarı doğru çıkar, iltihap sonucu omurlar birbirine kaynamaya başlar. Hasta tipik şekilde önden ve yandan baktığınızda kambur görünür. Halk arasında ‘kambur’ ya da ‘bambu’ hastalığı olarak bilinir. Röntgende bel kemiğinin görüntüsü bambu kamışı gibidir. Göğüs kafesi de, eklemlerin tutulmasıyla genişleme özelliğini kaybeder ve karın bombe olarak öne doğru çıkar ve kurbağa karnı denilen görünüm oluşur.
BEL AĞRISININ SÜRESI ÖNEMLİ Mİ?
Dün başlamış bir ağrıya ankilozan spondilit demek kolay değil. Bazı hastalıkları ekarte edelim diye ağrının en az 3 aydır devam ediyor olması lazım.
DİĞER BEL AĞRILARINDAN AYIRT EDİCİ ÖZELLİĞİ NEDİR?
Az ya da çok bel ağrısı çekmeyen kişi yok gibidir. Fıtık, kayma, kireçlenme, incinme de bel ağrısı yapar. Kireçlenme ya da fıtığınız varsa ağrı hareketle artar, akşama doğru ya da gece daha fazla olur. Ankilozan spondilitin ağrısı ise iltihabi karakterdedir. Yani çalıştıkça, hareket ettikçe, vücut ısındıkça azalır. Sabah yataktan kalktığınızda ya da istirahat sonrasında ağrı yoğundur. Tipik olarak sabaha karşı uyandıran, istirahat sonrası belirgin olan, hareket ettikçe de şiddeti azalan ve 3 aydır devam eden ağrılarda ankilozan spondilit akla gelmeli.
NEFES ALMADA GÜÇLÜK YAPAR MI?
Bu belirti ileri aşamada ortaya çıkar. Ankilozan spondilit kuyruk sokumundan başlar, yavaş yavaş yukarı, bel kemiğine yukarıya doğru çıkar. Bu sırada kaburgaların omurlarla bağlandığı eklemleri etkiler ve kaburgaların hareketlerini kısıtlar. Hastalar göğüsten değil, genellikle karın kaslarını yani diyaframlarını kullanarak nefes alırlar. Bunun için ankilozan spondilitli hastalara ilk tavsiyemiz ‘Aman sigarayı bırak’ olur. Ayrıca sigara hastalığa zemin hazırlar ve tedaviden görülen faydayı azaltır.
TOPUK BÖLGESINDE AĞRI OLUR MU?
Ankilozan spodilit gibi hastalıklarda temel bozukluk tendonların kemiğe girme noktalarıdır. Mesela topukta kocaman bir aşil tendonumuz var, bacağı topuğa bağlar. Bu tendonun kemiğe girme noktasında iltihaplanma sonucu ağrı meydana gelebilir.
Tabanımızda da kocaman bir bağımız var. Bu bağın topuk kemiğine girme noktasındaki iltihap şiddetli ağrı yapabilir. Her yere basışta kendini hissettirir. Hatta zaman içinde buraya kalsiyum çökebilir, filmde ‘topuk dikeni’ diye tabir ettiğimiz görüntü ortaya çıkar. Sadece topukta değil diz ve kalça etrafında, omuz çevresinde tendonların kemiğe giriş noktalarında da olabilir.
HASTALIĞIN SEBEBI BILINIYOR MU?
Çok fazla bilmiyoruz ama genetik özelliği var. Aile efradında benzer hastalık veya başka bir iltihaplı romatizma olabiliyor. B27 dediğimiz gen, ankilozan spondilitli hastaların yüzde 90’ında pozitif bulunuyor. Ama B27 bir hastalık geni değil normal bir gen. Türkiye’deki sıklığı yüzde 6-7 civarında. Buna karşılık ankilozan spondilitin sıklığı binde 5 civarında. Düşünün, yüzde 7 nüfus B27 genini taşıyor ama sadece binde 5 nüfus ankilozan spondilitli. Yani bir genetik özellik var ama bu hastalığı ortaya çıkarmıyor. Zaman içinde birtakım faktörler belki bağırsaktan geçen birtakım çevresel faktörler bu hastalığa yol açıyor.
HASTALIK İLERLEYİCİ Mİ?
Maalesef ilerleyici ve hastalığı yüzde 100 durduran bir tedavi yok. Ama tedavi erken başlanırsa kamburluğa geçiş, hareket kısıtlılığı geciktiriliyor.
NASIL TEŞHİS EDİLİYOR?
Bir kere akla getirilmezse tanıda çok gecikmeye yol açıyor. İkincisi ağrı kesicilere çok güzel cevap veriyor. Ankilozan spondilitin tanısında 8-9 yıla kadar gecikme olabiliyor. O nedenle ‘Genç bir adamda niye kronik bel ağrısı olsun, bel fıtığı bu kadar sürmez, en fazla 5-6 gün yatağa yatırır, sonra düzelir’ deyip sorgulamak lazım. Ankilozan spondilit hastalarında birtakım eklem dışı belirtiler de vardır. Mesela artmış sıklıkta sedef hastalığı, gözlerde üveit denen iltihap görülür. Tekrarlayan ağız yaraları olabilir. Kanlı ishal ile seyreden iltihaplı bağırsak hastalığı olabilir. Bütün bunlar dikkat çekmeli, hasta romatoloğa yönlendirilmeli.
KAN TETKİKLERİ KULLANILIYOR MU?
Bel fıtığı gibi hastalıklarda kanda iltihap yoktur. Ama ankilozan spondilitli hastada erken veya geç evrede kanda iltihap vardır. Sedimantasyon, CRP, lökosit sayısı yüksektir. Bunun dışında B27 geni bazen teşhiste işimize yarıyor. Bir de röntgen incelemeleri ve MR yardımcı.
Yarınki konularımız ankilozan spondilitin tedavisi ve Behçet hastalığı...
