Giriş
Uzman Psikolog Selen Can, 4 aşamalı bilişsel davranış yöntemini örneklerle açıklıyor...
Bir takıntı ritüelini başlatan ilk şey obsesyonlardır (takıntılı düşünce, görüntü veya dürtü). Evine gelen misafirlerin oturduğu koltukları onlar gittikten sonra sabunlu bezle ikişer defa silen bir kişiyi ele alalım. Misafirlerin gitmesiyle birlikte obsesyonlar bir bir ortaya çıkar: “Koltuklar kirlendi, silmem lazım, böyle oturamam, çocukların oturmasına da izin vermem.” Bu kişi, bu takıntısını azaltmak için silme, temizleme davranış yöntemlerini uygulamaya başlayacaktır.
HEDEFLER NE OLMALI?
Bu örnekteki ilk hedef davranış, koltukları iki kez değil de bir kez silmek olsun. Bu kişi ilk denemesinde koltuğu bir kez sildikten sonra, obsesyonlar tabii ki rahat bırakmaz: “Yeterince olmadı, böyle mi bırakacaksın?”
İşte bu noktada yanlış telkinler yani zihinsel kompulsiyonlar devreye girmeye çalışır ve kişiyi yanlış bir iç diyaloğa çekmeye çalışır. Kişi bu yanlış telkinlerle rahatlamaya çalışır: “Aslında bugünkü misafirlerim temiz insanlar, zaten fazla oturmadılar, bugün bir kez silmek yeterli olabilir.” Eğer kişi bu telkinlerle rahatlayıp koltuğu bir kez silerse, bu bir başarı sayılmaz. Bir dahakine daha kirli gördüğü misafirler gelince ne yapacak? O yüzden doğru telkin cümlelerini kullanmak gerekir, böylece obsesyonların kişiyi yanlış iç diyaloglarla kandırma olasılığı azalır.
Doğru telkin cümleleri şöyle olabilir: “Kirli veya temiz, bu ayrımı yapmayacağım; tüm bunlar OKB’den kaynaklanıyor, herkes bu şekilde yaşamıyor, ben de alışacağım, doğru olan neyse onu yapacağım, bir kez sildim ve şimdi bu şekilde bırakıyorum.”
Unutmayın ki hedefiniz o an rahatlamak değil, kaygılı hissetseniz de doğru olan davranışı yapmaktır. Takıntılı düşünceler, ödevlerinizi yaparken yeterince sağlam durup durmadığınız konusunda sizi her an sınayacaktır.
Yaklaşık 10 gün - iki hafta kadar başarılı denemeler yaparsanız, o ödevle ilgili olarak artık daha az kaygı duymaya başlarsınız.
4 AŞAMALI DAVRANIŞIN UYGULANIŞI
1. AŞAMA: FARKINDALIK
Koltuk iki değil bir kez silinir. Obsesyon gelir: “Bir kez silmek yetmedi.” Kişi ikinci kez silmek yerine bir an durur, bu düşünceyi fark eder ve bunun temiz olmakla ilgili olmadığını, bir takıntı olduğunu kendine hatırlatır.
2. AŞAMA: OLUMSUZ DUYGUYA HAZIRLIK
Kişi kaygısının yükselebileceğini biliyordur. Kaygı yükselmeye başlar, obsesyonlar kirlilik konusunda kişiyi zorlamaya devam eder.
3. AŞAMA: DAVRANIŞ
Kişi kötü hissetmesine rağmen, zor da olsa temizliği orada sonlandırır ve odayı terk eder.
4. AŞAMA: OYALANMA
Devam etmekte olan kaygıyla daha iyi başa çıkabilmek için herhangi bir şeyle oyalanmaya geçer, dikkatini bir aktiviteye odaklar.
BUNLARA DİKKAT!
Koltuğu sadece bir kez silme hakkım var’ diyerek, daha dikkatli silmek şeklinde telafi davranışları asla yapılmamalı. Uygulamadan sonra, o koltuğa her gün mutlaka oturulmalı. Ödev iki ileri bir geri şeklinde değil, istikrarlı bir şekilde uygulanmalı.
BİR SONRAKİ DENEMELER
Koltuğu daha yüzeysel silmek, silme süresini kısaltmak, sabun kullanmadan silmek, misafirlerden sonra silmeyi artık tamamen bırakmak.
YANLIŞ DAVRANIŞLAR DOĞRU TELKİNLER
Doğru telkin, kaygıya katlanmak ve böylece takıntılı davranışı yapmamak üzere destek aldığımız cümlelerdir. Doğru telkinler, bizi doğru iç diyaloglarına çekeceği için obsesyonları zamanla azaltır. Şimdi çeşitli takıntı türleri üzerinden doğru - yanlış telkin ve davranış örneklerine bakalım.
1) Cinsellik takıntısı
OBSESYON:
Erkek, “Kendi cinsimden mi hoşlanıyorum? Şu kişiden mi hoşlandım acaba?”
YANLIŞ TELKIN:
“Hayır, öyle olsa eski kız arkadaşımı o kadar sever miydim? Ben öyle değilim. Geçen gün şu kadını çekici bulmuştum vb.”
YANLIŞ DAVRANIŞLAR (KOMPULSIYONLAR):
Kadınları çekici bulduğunu kendine kanıtlamaya çalışmak, erkeklerin olduğu ortamlardan kaçınmak, eşcinsellikle ilgili araştırmalar yapmak.
DOĞRU TELKIN:
“Bu konuyla ilgili kanıt aramayı bırakıyorum. Düşünceler istediği kadar kalabilir, ben onlarla uğraşmayacağım. Bu hastalıktan artık kurtulmak istiyorum. Kaygıya katlanabilirim.”
2) Düzen takıntısı
OBSESYON:
Dolaptaki eşyalarını belirli bir sıraya koymazsa, işlerinin yolunda gitmeyeceğini düşünmek.
DOĞRU TELKIN:
“Bu takıntılarla uğraşmak istemiyorum artık. Hayatımın böyle geçmesine izin vermeyeceğim. Bu düzeltmeyi yapmayacağım. Bu şekilde bırakıyorum.”
DOĞRU DAVRANIŞLAR:
Eşyaları içi rahat etmeyecek bir şekilde bırakmak ve bunun verdiği kaygıya katlanmak.
3) Saldırganlık takıntısı
OBSESYON:
“Kendime bir zarar verir miyim? Ya buradan aşağı atlarsam? İntihar eder miyim?”
YANLIŞ TELKIN:
“Ben bunu yapacak bir insan değilim. Böyle bir şeyi niye yapayım? Kendimi kontrol edemeyecek bir insan mıyım?”
YANLIŞ DAVRANIŞLAR:
Yüksek yerlerden kaçınmak, çeşitli önlemler almak.
DOĞRU DAVRANIŞLAR: Önlemler almayı ve kendine açıklamalar yapmayı bırakmak. Günün akışına ve işlerine odaklanmak.
4) Şüphe ve tekrar takıntısı
OBSESYON:
“Yanlış anlamış olabilirim. Doğru mu duydum acaba? Bir daha sormalıyım. Emin olmalıyım.”
YANLIŞ DAVRANIŞLAR:
Konunun tamamını veya bir bölümünü tekrar sormak, tekrar anlattırmak, doğru duyup duymadığını hatırlamaya çalışmak.
DOĞRU TELKIN:
“Sormayacağım. Bu bir takıntı. Eksik veya yanlış, olduğu şekilde kalsın. Konuyu bu şekilde geride bırakacağım.”
