Giriş
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz anlatıyor...
Alzheimer nasıl teşhis ediliyor?
Teşhiste birkaç basamak var. Eğer aile öyküsü varsa genetik inceleme ile sizde genetik zemin var mı bakılabiliyor. Bunun için Apo E2/E4 genine bakıyoruz. Bir diğer adım beyin MR’ı, çok yeni teknoloji MR traktografi ve SPECT incelemeleridir. Bu yöntemler, beynin hangi hafıza bölgesinde, ne oranda etkilenme meydana geldiğini bize net biçimde gösterebiliyor.
Bir diğer inceleme yöntemi ise hafıza-dikkat performans testleri. Son birkaç yıla kadar bu testler oldukça yüzeysel ve kağıt üzerinde yapılan testlerdi. Ancak yakın zamanda ülkemizde de bilgisayar tabanlı, oldukça ayrıntılı biçimde, psikolog eşliğinde yapılabiliyor. Bu sayede çok erken evrede bile hastanın tanısı, tablonun şiddeti ortaya konulabiliyor.
Alzheimer tedavi edilebilir mi?
Henüz hafif bilişsel etkilenme düzeyindeyse ve erken evrede tanı konulmuşsa tedaviden yarar görme oranı yüksek. Öyle ki hastalık frenlenebiliyor, geri dönüşlü başarı elde edilebiliyor. Ancak bu tedaviyi sadece basit bir ilaç ile yapmak yeterli değil. Hastanın mutlaka yoğun bilişsel rehabilitasyon programına da sokulması gerekiyor. Yoğun hafıza fizyoterapisi ve bilişsel rehabilitasyon uygulamaları, ilaç tedavisiyle beraber yürütülmeli.
Tanı ve tedavide yenilik var mı?
Evet, en önemlisi tanıdaki yenilikler çünkü erken evrede tanı koyabilirseniz hakikaten hastada çok şeyi değiştirme şansınız olabiliyor. Bu açıdan traktografi ve SPECT çalışmalarının başarısı yüksek. Tedaviye gelince... Bilişsel rehabilitasyon yeni uygulamalardan biri. Bilgisayar temelli eğitim sürecinden oluşan uygulama, ilaçlarla birleştirildiğinde başarı sağlıyor. Kişinin bilişsel rezervi burada etkili faktör. Bunun yanında yeni ilaçlar kullanıma girmeye başladı.
ABD yakın zamanda bir ilacı onayladı. Bu ilaçla ilgili ne düşünüyorsunuz?
Aslında bu grup ilaçları farklı hastalıklarda kullanıyoruz. Örneğin, multiple skleroz (MS) gibi nörolojik tablolarda, romatolojik hastalıklarda, farklı kanser tiplerinde... Söz konusu ilaç bağışıklık sistemi üzerinde etkinlik gösterenlerden biri. Araştırmalar sırasında bu ilacın Alzheimer hastalığına neden olan amiloid beta proteinini baskıladığı, bu proteinin üretimini engellediği gözlenmiş. Bunun üzerine çalışmalar yoğunlaştırıldı ve ilaç Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) onayı alarak kullanıma girdi. Bu ilacın önemi şurada: 2003 yılından bu yana Alzheimer için aynı ilaçlar kullanılıyor. Bu tedavi ile yepyeni bir seçeceğimiz daha oldu.
Alzheimer’da hangi evrede hangi belirti olur?
Alzheimer hastalığı 3 evreden oluşuyor. Evrelere göre belirtiler:
Erken evre: Günlük aktiviteler bağımsız bir şekilde yerine getirebilir. Kişi araba sürebilir, bağımsız çalışabilir ve sosyal aktivitelerini yerine getirebilir. Bununla birlikte kişi hafızada etkilenme yaşar, kelimeleri veya eşyalarını koyduğu yerleri unutmaya başlar. Bu dönemde yakınmalar çok dikkat çekici değildir ama aile bireyleri ve yakın çevre belirtileri fark eder. Bu dönemde erkenden hekime başvurup tedaviye başlamak çok önemlidir.
Erken evrede sık görülen yakınmalar şunlar:
- Kelime veya isim bulmada güçlük.
- Yeni tanışılan kişilerin isimlerini hatırlamakta zorluk.
- Karmaşık işlerde zorlanma.
- Okunan yazıyı çabucak unutma.
- Değerli eşyaların yerini unutma ya da yanlış yere koyma.
- Planlama ve organizasyonda zorlanma.
Orta evre: Bu dönem en uzun dönemdir ve yıllarca sürebilir. Hastalık ilerledikçe kişi daha fazla bakım ihtiyacı hisseder. Demans yakınmaları daha belirgindir, kelimeleri karıştırmalar artar. Daha çabuk sinirlenmeler, öfke patlamaları olur. Banyo yapmayı reddetme gibi uygunsuz davranışlar başlar. Beyin sinir hücreleri hasara uğradıkça duygu ve düşüncelerin ifadesi güçleşir, rutin aktiviteler yardımsız yapılamaz hale gelir.
Orta evrede karışımıza çıkan yakınmalar şunlar:
- Yakın geçmişte olayları unutma.
- Duygu durumda sık sık dalgalanma.
- Telefon numarası, ev adresi gibi kişisel bilgileri hatırlamakta zorlanma.
- Günü, saati karıştırma.
- Hava durumuna göre uygun kıyafeti giymekte zorlanma.
- İdrar kaçırma.
- Gün içinde uyuma ve geceleri uyuyamama gibi uyku sorunları.
- Kişilik ve davranış değişiklikleri.
- Orta evrede Alzheimer hastası günlük rutinini yapabilmek için yardıma ihtiyaç duyar.
Geç evre: Son evrede unutkanlık yakınmaları şiddetlidir. Kişi çevresi ile ilgisizdir, sohbetlere katılamaz, hareketlerini kontrol edemez, bilinçsizce davranır. Bazı kelimeleri, cümleleri kurabilir ama iletişim çok zordur. Hafıza ve bilişsel beceriler ve kişilik değişiklikleri kötüleşmeye devam eder ve kişi tamamen bağımlı hale gelir.
Geç evrede belirgin olan yakınmalar şunlar:
- Günlük bakımda yardım gereklidir.
- Hastanın çevresinde olup bitenlere farkındalığı kaybolmuştur.
- Yürümek, oturmak, yutkunmak gibi fiziksel becerilerde bozulma olur.
- İletişimde güçlük çekilir.
