Para genleri

Acaba tasarruflu olmak genlerimizde mi var? Peki cimri olmak ya da risk almak? Parayla olan ilişkimiz dedelerimizden mi geliyor yoksa çevremiz ve arkadaşlarımız mı etkiliyor?

Anne babamızdan aldığımız genler tabii ki bizi etkiliyor. Bu genleri değiştiremiyoruz ancak onların işleyiş mekanizmalarını değiştirebiliriz. Bunlara epigenetik (çevresel) faktörler adı veriliyor.

ÇEVREDEKİ 5 KİŞİ

Çevrenizdeki en fazla zaman geçirdiğiniz beş arkadaşınız neyse siz de onların ortalaması oluyorsunuz. Arkadaşlarınız sürekli harcıyor veya kredi kartı borcu yapıyorsa başka, biriktiriyorsa yatırım yapıyorsa başka türlü etkileniyorsunuz. Siz de durumunuzu bu çerçevede gözden geçirin.

AKTİVASYON

Belli besin gruplarını alarak az çalışmasını istediğimiz bazı genleri susturabiliriz veya bazılarını aktive edebiliriz. Bir günümüzün diğerini tutmamasının altında bu biyolojik mekanizmalar yatıyor.

CİMRİLİK

• Vücudumuzda cimrilik geni var ama bildiğimiz anlamda değil. Bu gen ‘kıtlık olabilir şunları tutuver’’ diyor. İnsanları zor durumlara karşı yüzyıllar boyunca korumuş ve bizlere aktarılmış. Kimimiz der ya ’su içsem yarıyor’’ diye, evet çünkü vücut onu depo ediyor. Korkuyor kıtlık var zannediyor. Bu bireyin de genlerin de suçu değil, gen kendisinden isteneni yapıyor.
• Cimrilik veya tutumluluk, çevrenin bizlerdeki belli genleri tetiklemesiyle ortaya çıkıyor. Malum ‘Kayserililer tutumlu olur’ derler. Gen bilimi bize diyor ki, orada çevresel bir olay var, epigenetik faktörler insanların davranışlarını yönlendiriyor.

RİSK GENİ

Yapılan araştırmalara göre, risk alma ve riskten kaçma geni var. Anne ve babası risk alan, girişimci olan kişilerin çocukları da dünyaya bu girişimcilik ruhuyla geliyor. Risk yönetimi finansal okuryazarlığın en önemli kavramlarından biri. Hadi düşünün sizde durum ne, yatırım konularında kendinize uygun risk alabiliyor musunuz? Ailenizden para konularında hangi özelliklerin size aktarıldığını düşünüyorsunuz?

SÖYLENMEK

Seratonini (hayata daha pozitif bakmamızı sağlayan mutluluk hormonu) bazı kişiler genetik olarak daha az üretiyor. Sonucunda da çevresel faktörlerden daha fazla etkileniyorlar.

ÖRNEK: Seratonini daha az olan kişiler daha zor girişimci oluyor, cimrilik daha ön plana çıkıyor. Normal seviyede üretenler para konularında daha doğru kararlar alıyor. Bu konuda bilimsel araştırmalar devam ediyor.

MERAK

Seratonin seviyeniz nasıl? Zor durumlarda nasıl davranıyorsunuz?

GİRİŞİMCİLİK

Dopamin sisteminde bir gen var ki o da ‘girişimcilik geni’ olarak biliniyor. Sizde onun bir formu varsa daha cesaretli, yenilikçi oluyorsunuz.

HARCAMALAR

Parayı nasıl ifade ediyorsunuz? Harcamalarınız sizin nelere anlam yüklediğinizi gösterir. Ekstreye bir bakarsınız ‘’Aaa bunları ben mi harcamışım?’’ dersiniz. Biraz düşününce çevrenizin sizde ‘o telefondan, çantadan’ olduğunun bilinmesi için, sosyal medyada daha fazla beğeni almak için yaptığınızı görürsünüz. Buradan sesleniyorum hadi doğru bilgi ve beceriyle genlerimize ve dış etkenlere meydan okuyalım!

BİRİKİM

Tasarruf ve birikim uygulamam Moneye’nin kullanıcılarından Büşra diyor ki ‘’Benim ailemde hiç para konuşulmazdı. Birikim, tasarruf, yatırım bilmezdik. Moneye sayesinde bunları öğreniyorum. Çocuklarımı finansal okuryazar bireyler olarak yetiştirmek istiyorum ama ailemden aldığım genler nasıl etkiler?’’ İşte Prof. Dr. Korkut Ulucan’ın cevabı; ‘’Moneye sizin hayatınızı epigenetik olarak olumlu etkilemiş ve böyle mutlu olduğunuz için kendi çocuklarınızı da finansal özgür olarak yetiştireceksiniz. Tamamen size bağlı.’’

HANGİ MESLEĞİ SEÇMELİ?

Biyolojik olarak kim, hangi iş pozisyonunu kaldırabilir? Nelere daha yatkınız, merak ediyor musunuz? Meslek seçerken genetik faktörler işin içinde olmalı ki daha verimli, mutlu çalışalım. Hem kendimize hem şirketimize fayda sağlayalım.

DOLANDIRICILIK

Bu durum bizim genimizde yok, kimse genler sebebiyle dolandırıcı olmuyor. Tamamen çevresel faktörler etkili.

ÇÖZÜM: BEYNİNİ ŞAŞIRT

Alışkanlıklarınızı değiştirmek için beyninize daha önce vermediğiniz komutlar verin.

• Kasada bozuk para ile ödeme yapın.
• Sağ elle yazıyorsanız ara sıra sol elle yazmaya çalışın.
• Televizyon karşısındaki geleneksel yerinizi değiştirin. Sabah kahvaltıda değişiklik yapın, mesela meyve yiyin.
• İşinize daha önce denemediğiniz alternatif yollardan gidin.

ÇAĞRI

• Genler kaderimiz değil. ‘Ailem böyle’ deyip para konularını koyvermeyin. Burada karar, zihin haritası önemli.
• Kendinizi tanıyın. Hangi durumlarda nasıl tepki veriyorsunuz? Ölçün, çözüme odaklanın.
• Çevrenize, kendinize ‘DUR!’ deyin.

ÖRNEK: Dört saattir sosyal medyadasın DUR. Bu borç senin gelirine uygun değil DUR. Aynı kıyafetten evde var DUR.

Bu yazıyı hazırlarken bilgisiyle destek verenMarmara Üniversitesi ÖğretimÜyesi Prof. Dr. Korkut Ulucan’a teşekkür ederim.