Giriş
Çocuk ve ergenlerle geçirdiğim 21 yıl boyunca izlediğim yol öncelikle çocuğa bakmakla yükümlü bireylerle, yani aileyle görüşmektir. Ebeveyn tutumları çocukların yalnızca çocukluk değil, tüm hayatını etkileyen bir unsurdur.
Yaptığım görüşmelerin büyük çoğunluğu şu cümlelerle başlar:
- Söz dinlemiyor
- Kurallara uymuyor
- Arkadaşlarına zarar veriyor
- Başladığı işi bitirmiyor
- Odası hep dağınık
- Ders çalışmıyor
- Sorumluluk almıyor
Sınır ve kuralların olmayışı çocuğun duygu durumu üzerinde olumsuz etkiler oluşturur. Sınırları koyulmamış, kuralları belirlenmemiş çocuğun durumunu şöyle özetliyoruz: Uzay mekiği dışında gezinen, kordonu kısa bir süre önce kopmuş ama farkında olmayan bir astronot düşünün. Astronot kötü durumda. Uzayın derinliklerine doğru kontrolsüz bir biçimde ilerliyor ve onu biri fark etmeli.
Çünkü, çocuklar sınırsız özgürlükten hoşlanmazlar!
Annem ve babam beni durduramazsa, beni kim durduracak?
Çocuk anne-babasının güçlü olduğunu, onu durdurabileceğini görmek ister. Ve aslında bu durumu zorlar ve durdurulmayı ister. “Çocuğa sınırlar çizersem, kurallar koyarsam özgüveni gelişmez” yanlış bir inanıştır.
Sınırsızlık yaşıtlarıyla uyumu da zorlaştıran bir durum. Oyun sırasında kurallara uymamak, sınıf kurallarına uymamak, arkadaşının sınırını fark etmemek çocuğun sosyal hayatını da olumsuz etkileyecek bir davranış problemidir. Ancak arkadaşlarının veya çevresinin koyduğu sınırlar aile tarafından koyulanlar kadar etkili değildir.
Çocuğun ihtiyacı olan sınırlar nasıl koyulur?
Biliyorum, kolay değil. Ancak sınır koymak imkansız da değil. Nasıl mı?
Üç önemli noktayı aklımızdan çıkartmayalım;
- Bol bol deneyin. Başlangıçta çok zor olacak, suçluluk duyacaksınız. Yılmayın.
- Sakın bırakmayın. Değişimi fark ettikçe motivasyonunuz artacak.
- Çocuğunuza bir miras bırakıyorsunuz. İstemediği durumlara “Hayır” diyebilmeyi öğrenmesinin en iyi yolu, sınırları fark ederek büyümesidir.
Adım adım sınır koyun
Hayır’ların netliği ve kararlılık
Sınırlar ve kurallar başladığında çocuğun değişime direnci ve olumsuz davranışlarda gözlenir. Yaş kaç olursa olsun, “Sen bana sınır koyamazsın” tavrıyla değişim girişimini baltalar. Bağırma, saldırganlık, zarar verme görülebilir. Bu noktada anne babanın dayanıklılığı ve kararlılığı devreye girer.
Hayır’ların tutarlılığı
Tutarlı olmak keyifli, keyifsiz, yorgun, dinç, uykulu, uykusuz olmak ile değişmez. Tutarlı olmak aynı davranışları göstermektir. Keyfimiz yerindeyken çocuğa cep telefonunu vermek, mutsuzken vermemek gibi tutarsız davranışlar çocuğun dengesini bozar.
Kısa ve net mesajlar
Daha önce ne konuşmuştuk, yemek vakti, yatma vakti, eve gelince ne yapıyorduk, burnun aktı, yatağın dağınık, 5 dakika sonra çıkıyoruz, oyundan önce ödev.
Çocuğun “Annem izin vermiyor”, “Babam bundan hoşlanmaz” cümlelerini benimsemesini sağlayın. Kurallar ve sınırlar belli bir yaşa geldikten sonra oluşmaz. Doğduğu andan itibaren vardır. Doğal süreç içerisinde var olmaya devam eder. Bu süperegonun gelişmesi için bir fırsattır.
Anne babasından sınır koymayı gören çocuk, hem bu sınıra uyma becerisini kazanacak, hem de kendi güvenliği için nasıl sınır koyabileceğini öğrenecektir.
