Giriş
II. Mahmut, Türkiye’nin modern anlamda ilk tıp okulu olan Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’yi kurduran, karantina adası oluşturan, karantinanın faydaları konusunda halkı bilgilendirmek için kitap yazdıran ve Meclis-i Tahaffuz adıyla Türk tarihindeki ilk bilim kurulu meclisini toplayan padişahtır.
***
II. Mahmut’un, Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırdığı yıl, Rusya’da hızla yayılan bir kolera salgını baş gösterir. Bunun üzerine II. Mahmut, salgının en az zararla atlatılması için hemen çeşitli önlemler aldırır. Çanakkale’de karantina çadırları kurulur, Marmara ve İstanbul’a gidecek gemiler bir süre burada bekletilir. İstanbul’a giriş yapacak tüm gemiler, önlem amacıyla beş gün boyunca açıkta bekletilir. Şayet mürettebatta ya da yolcularda hastalık belirtisi görülmezse, geminin o zaman limana girmesine izin verilir.
***
İstanbul halkının evlerinden çıkmaları ve pazarların kurulması yasaklanır. Askerler ev ev dolaşarak halkın yiyecek ve içecek ihtiyaçlarını tedarik eder. Evlerinden çıkanlara ceza uygulanacağı ilan edilir. Berberlere tıraş olmak yasaklanır, cezası vaziyete göre dayak, para veya sürgün şeklinde uygulanır. Sıbyan mektepleri önlem olarak kapatılır. Hocalar, talebelerin evlerinin bahçelerinde yahut çatılarında ağızları ve burunları sarılı hâlde ders verir. Evlerin kireçlenmesi, ağız ve burunların sarılarak önlem alınması gerektiği belirtilir.
Takvîm-i Vekâyi, her sayısında karantina kurallarına neden uyulması gerektiğine dair haberler yazar, bu önlemlerin şeriata uygun olduğu haberleri manşetten yayımlanır. Salgından ölen yakınlarını devlete bildirmeyenlerin idam edileceği ilan edilir. Mezarlıklar şehir dışına taşınır. II. Mahmut, Osmanlı’da ilk defa mezarlıkların şehir dışına taşınması kanununu çıkartan padişahtır. Cenazelerin nereye ve ne şekilde gömüleceğine hekimler karar verir. Vefat eden kişi şayet salgın hastalık nedeniyle ölmüşse, kireçlenerek gömülür.
***
Cuma namazlarının karantina sürecinde kılınmayacağı ilan edilince, bazı kesimler “Karantina istemezük!” diye ayaklanır. II. Mahmut derhal şeyhülislamdan “Karantina sürecinde cuma namazı kılmamak caizdir” fetvası alır. Fetva, mahalle mahalle duyurulur.
Karantina bölgesi olarak kullanılan Galata Kulesi’nden hastalığa kapılmış olduğu hâlde kaçan bir kişi, ibret-i âlem için, halkın can güvenliğini tehlikeye soktuğu ve devlet kararlarına karşı geldiği için idam edilir. 1838 yılında karantina önemleri için İstanbul’a getirilen Avusturyalı doktor Minas, yeterince iyi hizmet etmediği gerekçesiyle ülkesine geri gönderilir. Onun yerine bir Fransız doktor ülkeye davet edilir.
***
Bazı kişiler karantina uygulamalarına karşı çıkıp, ‘frenk icadı, kadere karşı gelmek’ gibi gerekçelerle halkı isyana teşvik eder. II. Mahmut, cehalete karşı büyük mücadele verir. Yasaklara uymayanları cezalandırarak belki de binlerce kişinin hayatını kurtarır. İsyanlara ve cehalete rağmen, II. Mahmut’un dirayetli duruşu sayesinde bu dönemde yaşanan veba ve kolera salgınlarına karşı çok büyük başarılar elde edilir.
