Giriş
Günümüzde birçok ebeveyn, toplumda yer alan olumsuz davranışların çocuklarının sosyal gelişimini olumsuz yönde etkilemesinden endişe duyuyor. Ebeveynler haklı olarak şiddet içerikli bilgisayar oyunlarının, televizyon programlarının ve sosyal medya videolarının çocuklarına kötü rol model olacağını düşünüyor. Peki, çocuklara şiddeti öğreten kim; çocuklar gördüklerini mi taklit ediyor, yoksa şiddet eğilimi doğuştan mı geliyor, çevrenin şiddetin öğretilmesindeki rolü nedir?
1961 yıllında Albert Bandura, gözlem yoluyla öğrenme üzerine bir deney yaptı. Bu deney, “Bobo Doll Deneyi” olarak bilinir. Deneyin amacı, sosyal davranışların öğrenilmesinde gözlem ve taklit yolunun etkisini araştırmaktır. Bandura, tasarladığı deneyde saldırgan ve saldırgan olmayan aktörleri kullanarak, çocukların güvendikleri yetişkinleri örnek alıp almadığını göstermeyi amaçladı. Bandura, Stanford Üniversitesi Anaokulu'ndan 3 ile 6 yaş arasında, 36 erkek ve 36 kız çocuğu denek olarak aldı. Çocuklar iki gruba ayrıldı. Her iki gruptaki çocuklar, benzer saldırganlık seviyesine sahip olacak şekilde eşleştirildi. İlk grup çocuk, deney odasında yaptıkları resimlerle ilgilenirken, odaya bir yetişkin girdi ve odadaki oyuncak Bobo’ya şiddet uygulamaya başladı; ona çekiçle vurdu, tekmeledi, yere yatırıp yumrukladı ve daha sonra havaya fırlattı. Yaklaşık 10 dakika boyunca bunu sürdüren yetişkin, bu sırada yüksek sesle “tekmele, vur” türünden nefret içerikli söylemlerde bulundu. Sonrasında ikinci grup çocuk resim yapmak üzere odaya alındı. Bu grubun arkasından giren yetişkin, oyuncak Bobo’ya şiddet uygulamadı; ona şefkat ve sevgi gösterdi, çok nazik davrandı.
Yapılan gözlemler sonucunda saldırgan aktörün yer aldığı gruptaki çocukların diğer gruba göre daha fazla saldırgan davranışlar sergilediği tespit edildi. Erkek çocukların, kız çocuklara göre üç kat daha fazla şiddet içeren davranışlarda bulunduğu gözlemlendi. Araştırma kız çocukların sözel olarak agresif davranışlarda erkek çocuklarla benzer puan aldıklarını gösterdi. Bu iki uygulamanın ardından çocuklar, kendi gruplarıyla oyuncaklarla dolu bir odada yalnız başlarına bırakıldı. Saldırgan modeli izleyen çocuklar, etraflarındaki oyuncaklardan çekiç, silah ve benzeri özellikler taşıyan saldırgan oyuncakları seçti ve daha sonra Bobo’ya şiddet uygulamaya başladı. 10 dakika dahi, çocukların izledikleri saldırgan davranışı edinmelerine yetmişti. Saldırgan modele maruz kalmayan çocuklar ise oyun odasına girdiklerinde kesinlikle Bobo’ya vurma eğilimi göstermedi.
Deneyden alınan sonuçlar, Bandura’nın ‘Sosyal Öğrenme Teorisi’ni doğruladı. Sosyal Öğrenme Teorisi, insanların büyük ölçüde gözlemleyerek, taklit ederek ve biçimlendirerek öğrendiklerini savunur. Teoriye göre, çocuklar şiddet içeren olumsuz davranışları gözlem yoluyla çevrelerinden öğrenir. Dolayısıyla ebeveynler, çocuklarının geleceği konusunda endişelenmekte son derece haklı. Etrafımızda şiddet içeren olumsuz örnekler çok fazla, çocuklarımızı kesinlikle bunlardan uzak tutmalıyız!
