Giriş
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı “Eğitim Durumuna Göre İşsizlik Oranları”na bakıldığında, birinci sırayı lise mezunlarının aldığı görülüyor. En yüksek işsizlik oranı yüzde 12.6 ile düz lise mezunlarında. Lise mezunlarının iş bulamama sorunu, sadece günümüzde değil, tarihin her döneminde karşılaştığımız bir sıkıntı; hatta yakın tarihimizde bu konuda yaşanan acı bir olay da var…
Suhte, Osmanlı döneminde lise çağındaki medrese öğrencilerine verilen isimdir. Farsçada “yanmış, tutuşmuş” anlamına gelen bu kelime, Osmanlı döneminde medrese öğrencileri için ‘ilim aşkıyla yanmış tutuşmuş’ anlamında kullanılıyordu. Bu terim zamanla ‘softa’ şeklini almıştır. Suhte denilen medrese öğrencilerinin önayak olduğu karışıklıklar, Osmanlı sosyal tarihinin dikkat çeken olaylarının başında gelir. 16. yüzyılın ikinci yarısında başlayan ve 17. yüzyıl başlarına kadar süren bu olaylar, devrin kaynaklarında “Suhte Fesadı” olarak geçer.
Bu isyanların genel nedeni, klasik medrese eğitiminin bozulması ve baş gösteren işsizliktir. Medrese öğrencileri ve medrese bitirip iş bulamayanlar Yozgat, Amasya, Adıyaman, Erzincan, Sivas, Giresun ve Malatya yörelerinde büyük ayaklanmalar başlattılar. Bu ayaklanmalar tarihe Suhte İsyanları olarak geçer. Klasik medrese geleneğinin bozulmasında; ulema çocuklarının hak etmeden ayrıcalık kazanması, ilmiyede yükselmenin rüşvet ve iltimasla olması, medreselere kapasitesinin üzerinde öğrenci alınması ve mezunların iş sıkıntısı çekmeleri gibi nedenler sayılabilir. Nüfus artışı ve enflasyon nedeniyle gençlerin yatılı ve burslu olan medreselere sığınması, medreselerin işsiz güçsüzlerin geçim yeri haline gelmesine neden oldu.
Enflasyon nedeniyle medreselerin geliri azalınca, maddi koşullar yoksul öğrenciler için sıkıntılı hale geldi. Bu nedenle devlet, medrese öğrencilerine yardım parası toplamaları için izin verdi. Suhteler, önceleri geçimlerini ve öğrenim hayatlarını sürdürmek için yardım parası toplarken sonradan işin şekli değişir ve olay eşkıyalığa dönüşür. Bu izni kötüye kullanan çok sayıda medrese öğrencisi çeteler kurarak köyleri ve kasabaları yağmalar, eşkıyalık faaliyetlerinde bulunmaya başlarlar. Medreselerde eğitim gören öğrenciler, isyana katılan diğer kişiler tarafından kışkırtılıp tahrik edilir. Suhte İsyanları özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde Anadolu’nun bütün medreselerine yayılır.
Kanuni Sultan Süleyman’ın son dönemlerinde iyice büyüyen Suhte İsyanları, II. Selim döneminde ayyuka çıkar. Taşradaki yöneticilerin Suhteleri dağıtmak için güç kullanmasıyla çok fazla can kaybı yaşanır. Bu isyanlar, Kanuni’nin oğulları Selim ve Bayezid’in taht mücadeleleri, Osmanlı-İran ve Avusturya savaşları nedeniyle yüzyılın sonuna kadar sürer. Suhteler, II. Selim ve III. Murat dönemlerinde Celalilerle birlikte hareket eder ve en önemlisi “Celali İsyanları” adıyla anılan iç savaşın hazırlayıcısı olur. 16. yüzyılda Sadrazam Kuyucu Murat Paşa’nın müdahalesi sayesinde Suhte İsyanları etkisini yitirir.
