Giriş
Jeoloji Yüksek Mühendisi Saraç’tan büyük deprem uyarısı! Riskli illeri tek tek açıkladı
Fay hatlarında yaşanan hareketlilik son günlerde artarak devam ediyor. Marmara Denizi'nde 4.4, ardından Çanakkale'de 4.7 ve son olarak Bingöl'de 4.2 büyüklüğünde depremler meydana geldi. Peki son depremler neye işaret ediyor? Aşırı sıcaklar depremi tetikler mi? Jeoloji Yüksek Mühendisi Beytullah Saraç, “Sarıköy fayına dikkat!” diyerek uyardı ve deprem riski taşıyan illeri tek tek açıkladı.
Elif Bayram
Elif Bayram / Posta.com.tr – Beklenen Marmara depremi, uzmanlar ve vatandaşlar tarafından yıllardır merak ve endişeyle yakından takip ediliyor. Peki hangi bölgeler daha riskli? Deprem erken uyarı sistemleri nasıl çalışıyor? Jeoloji Yüksek Mühendisi Beytullah Saraç, “İzmir Narlıdere fayı, Aydın-Denizli Menderes vadisi fayları, Çanakkale-Balıkesir Sarıköy fayı gibi pek çok fay ve şehir sayılabilir. Adana ve Osmaniye çevresine özellikle dikkat!” diyerek önümüzdeki günler için dikkat çeken açıklamalarda bulundu.
“DEPREMİ SANİYELER ÖNCE HABER VERDİ”
Çanakkale'nin Ezine ilçesinde, 22 Temmuz'da 4.7 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Deprem, İstanbul ve diğer çevre illerden de hissedildi. Çanakkale depreminden birkaç gün önce ise Marmara Denizi açıklarında 4.4 büyüklüğünde bir deprem yaşandı.
Ardından, 27 Temmuz tarihinde Bingöl Karlıova'da 4.2 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Yerin 11 kilometre altında oluşan bu deprem de çevre illerden hissedildi. Peş peşe yaşanan bu depremler, deprem erken uyarı sistemlerinin önemini bir kez daha gündeme getirdi.
Yapay zekaya dayalı deprem erken uyarı sistemi EDİS, Marmara Denizi'nde meydana gelen depremi 21 ila 41 saniye önce haber verdi. Jeoloji Yüksek Mühendisi Saraç, “Erken uyarı sistemleri deprem sonrası oluşabilen tsunami tehlikelerinde tam anlamıyla işe yarıyor. Ayrıca, deprem uyarısı alındığında binalardaki elektrik ve doğalgaz bağlantılarının otomatik olarak kesilmesi, yangın ve patlama gibi tehlikelerin önlenmesine yardımcı oluyor” dedi.
“DEPREMİN YAKLAŞTIĞINA İŞARET”
Jeoloji Yüksek Mühendisi Saraç, fay hatları üzerindeki depremlerle ilgili önemli açıklamalarda bulundu. Saraç, “Bir fayda çok küçük de olsa deprem olması o fayın diri fay olduğunu gösterir. Fay hattında ana deprem yakın zamanda meydana gelmişse ve o kırılmış fayda küçük depremler oluyorsa, depremler kalan streslerin boşalmasıdır. Ama bir fayda ana depremin üzerinden çok fazla zaman geçmişse ve yeniden büyük deprem üretmesinin zamanı yaklaşmışsa, o fay üzerindeki irili ufaklı depremler bu fayda ana depremin yaklaştığına işaret eder. Bir de creep dediğimiz küçük depremler vardır, bunlar ise küçük hareketlerle o fayda stresin boşalarak birikmemesini sağlayan depremlerdir” diye konuştu.
“SARIKÖY FAYINA DİKKAT”
6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6'lık yıkıcı depremleri hatırlatan Saraç, “6 Şubat’ta kırılan fay üzerindeki küçük depremler artçılardır. Yine Kuşadası körfezinde 2020 depremi Samos adası civarında olan küçük depremler yine gecikmiş artçı depremlerdir. Girit adası civarında olan depremler buradaki yaklaşan büyük depremi işaret ediyor. Adana Mersin Osmaniye bölgesinde olan depremler; 6 Şubat depremlerinden bu bölgeye aktarılan stresi ifade ediyor ve buradaki faylarda gelecekte gerçekleşecek depremleri haber veriyor. Çanakkale-Balıkesir bölgesinde olan depremler Sarıköy Fayında yaklaşan büyük depremi işaret ediyor” ifadelerini kullandı.
AŞIRI SICAKLAR DEPREMİ TETİKLER Mİ?
Saraç, aşırı sıcakların veya diğer meteorolojik olayların depremleri tetiklemediğini belirterek sözlerine şöyle devam etti:
Aşırı sıcaklar ve soğuklar, yağışlar yani genel olarak meteorolojik olaylar depremleri tetiklemez. Fayların kilitli bölgeleri yerin kilometrelerce altında bulunmaktadır. Hava sıcaklığı veya soğukluğu zeminde birkaç metrelik tabakaya nüfuz edebiliyor, meteoroloji; jeoteknikte “don derinliği” yani toprakta donma çözünme faktörü olarak sadece bir yapının temeli ile ilgili dikkate alınıyor.
“ERKEN UYARI SİSTEMLERİ TEHLİKELERİ ÖNLÜYOR”
Erken uyarı sistemlerinin özellikle tsunami riskine karşı etkili olduğunu belirten Saraç, bu sistemlerin ayrıca deprem sonrası yangın ve patlama gibi tehlikeleri önlemek amacıyla binalardaki elektrik ve doğalgaz bağlantılarını otomatik olarak kesebilme özelliği taşıdığını söyledi.
Deprem anında verilen uyarının, özellikle fay hattına yakın bölgelerde çok sınırlı bir zaman kazandırdığını belirten Saraç, "Bu sistemler saniyeler öncesinden uyarı verebildiği için doğrudan insan güvenliğine, yani binaların boşaltılmasına yardımcı olamıyor" dedi.
“UYARI GELDİĞİNDE DEPREM BAŞLAMIŞ OLUYOR”
Deprem erken uyarı sistemlerinin insanların güvenliği üzerindeki etkilerine değinen Saraç, “Erken uyarı sistemleri; deprem başladığında ilk yayılan -en hızlı- sismik dalgalar olan P dalgalarının deprem kayıt istasyonlarında algılanması ile iletilen ve akıllı cihazlarda ikaz başlatan sistemler. Yani uyarı geldiğinde aslında deprem başlamış oluyor” dedi.
Saraç, “Yangın ve patlama gibi tehlikeleri önlemiş oluyor” diyerek sözlerine şöyle devam etti:
P dalgaları yıkıcı değil fakat sonrasında yayılmaya başlayan S ve yüzey dalgaları yıkıcı olan dalgalar. Uzak bölgelerde meydana gelen depremler için biraz zaman kazanılmış oluyor ancak fay hattı yakın olduğu durumda yalnızca birkaç saniyede yıkıcı dalgalar etkili olmaya başlıyor. Sismik dalga yayılma süresi farkı prensibiyle çalışan sistemler saniyeler öncesinden haber verebildiği için doğrudan insan güvenliğine yani binaların boşaltılmasına yardımcı olamıyor. Fakat elektrik, doğalgaz hatlarının otomatik kapatılması en azından yangın, patlama gibi tehlikeleri önlemiş oluyor.
“1 DAKİKA ÖNCESİNDE UYARI YAPILABİLİYOR”
Saraç, Japonya gibi fayların yerleşim alanlarından uzakta olduğu ülkelerde erken uyarı sistemlerine dikkat çekerek, “Ülkemizde faylar şehirlerin, yerleşimlerin çok yakınında bulunduğu için deprem uyarıları yalnızca birkaç saniye öncesinde verilmesi mümkün olabiliyor. Yani 50 km uzaklıktaki bir fayda bile uyarı en hızlı ortalama 6-7 saniye öncesinde yapılabilir. Japonya’da ise faylar yerleşimlerin çok uzağında olunca mesela 500 km uzaklıkta deprem olduğu zaman yaklaşık 1 dakika öncesinde uyarı yapılabiliyor. Yani binaların boşaltılabilmesi, özellikle çok katlı yapılarda yine mümkün olmuyor” dedi.
DEPREM RİSKİ TAŞIYAN İLLERİ AÇIKLADI
Jeoloji Yüksek Mühendisi Beytullah Saraç, “Faylarda stres arttı” diyerek önemli uyarılarda bulundu:
Ne yazık ki, ülkemizde afete dönüşecek depremler sona ermiş değil. Adana-Osmaniye fayları, Erzincan’ın doğusu Yedisu ve Karlıova fayları, İzmir Narlıdere fayı, Aydın-Denizli Menderes vadisi fayları, Çanakkale-Balıkesir Sarıköy fayı gibi pek çok fay ve şehir sayılabilir. Öncelikli olarak bu şehirlerimizin ve de bütün şehirlerimizin depreme ve diğer afetlere hazırlanması gerekiyor.
