Giriş
Gaslighting: Akıl sağlığınızdan şüphe ettiren psikolojik zorbalık!
Kişinin kendi akıl sağlığından, kararlarından şüphe etmesine yol açan planlı programlı psikolojik zorbalık Gaslighting, ülkemizde çok da bilinmeyen, bizler için yeni bir psikolojik kavram. Güçlü, otorite sahibi birinin kendinden zayıf birine uyguladığı psikolojik şiddet, manipülasyon Gaslighting olarak tanımlanıyor. Gaslighting, zayıf kişilere güçlü kişiler tarafından adım adım uygulanıyor, manipülasyonlar sonucu kişi kendinden şüphe duyan, kendine güvenmeyen, değersiz hisseden korkak bir insana dönüşüyor. Kişinin kendi iradesinin zayıflamasına yol açan, bilinçli ve planlı bir şekilde uygulanan bu psikolojik zorbalığı psikoloji uzmanı ile konuştuk.
Selen Serdaroğlu
Selen Serdaroğlu / Posta.com.tr | Güçlü otoriter birinin kendinden zayıf birine uyguladığı, içinde psikolojik şiddet, manüpülasyon gibi ögeleri barındıran Gaslighting; psikolojik zorbalığın en uç noktası. Bir insanın başına gelebilecek en kötü psikolojik durum. Bilerek isteyerek, planlı bir şekilde adım adım uygulanıyor ve ve deyim yerindeyse kişiyi insanlıktan çıkarıyor. Psikolog Ebru Özer Özkul, hepimizi yakından ilgilendiren ancak çok da bilinmeyen ve ülkemizde yeni bir psikolojik kavram olan Gaslighting konusunda bilgi verdi.
Amerika'nın en eski sözlük yayıncılarından Merriam-Webster, yılın kelimesi olarak "gaslighting"i seçti. Sözlük yetkililerine göre bunda en büyük etken, sözlüğün web sitesindeki 'gaslighting' kelimesi aramalarının 2022 yılında yüzde 1740 oranında artması.
Merriam-Webster'ın Genel Yayın Yönetmeni Peter Sokolowski, "İngiliz dilinde ve özellikle son dört yılda o kadar hızlı yükselen bir kelime ki, aslında beni ve çoğumuzu şaşırttı" dedi. Ancak Sokolowski, Associated Press (AP) ajansına verdiği özel röportajda kelime aramalarındaki artışın tek bir olaydan kaynaklanmadığını söyledi.
Kelimelerin Türkçe karşılıklarıyla derin devlet, komplo teorileri, karanlık ağ ve artık Türkçeye geçmiş sayabileceğimiz Twitter trolleri, deep fake gibi kelimeler çağında Gastlighting terimi 20. yüzyılda öncelikle psikolojik manipülasyona atıfta bulunsa da kelimenin çağdaş kullanımı daha geniş bir anlam ifade ediyor.
Gaslighting özellikle kişisel ve politik bağlamlarda insanları "yanıltmakta kullanılan kanallar ve teknolojilerdeki büyük artışı" anlatıyor. Ancak Gaslighting aynı zamanda ilişkilerde yeni yeni konuşulmaya başlanan çok önemli bir psikolojik şiddet türü. Öyle ki Twitter'da bu konuda pek çok sohhet geçiyor ve insanlar aslında yeni öğrendikleri bu kavramla çok daha önceki ilişkilerinde karşılaştıklarını veya bir şekilde çevrelerine uyguladıklarını itiraf ediyorlar.
"Gaslighting, özellikle kişinin kendi çıkarı için bir başkasını kasten yanıltması, psikolojik manipülasyon yoluyla birinin kendinden şüphe etmesini sağlama çabası anlamına geliyor"
Yılın kelimesini seçen sözlükte şöyle tanımlanıyor.
"Bir kişinin genellikle uzun bir süre boyunca psikolojik manipülasyonu. Bu durum kurbanın kendi düşüncelerinin, gerçeklik algısının veya anılarının geçerliliğini sorgulamasına neden olur ve tipik olarak kafa karışıklığına, güven ve benlik saygısının kaybına, kişinin duygusallığının belirsizliğine yol açar. Faile bağımlılık gerçekleşir." - Merriam-Webster sözlüğünde Gaslighting açıklaması
GÜÇLÜ, ZAYIFI SİSTEMLİ OLARAK EZİYOR
Gaslighting, zeki ve psikopatik kişiliğe sahip dominant birinin, kendinden daha zayıf birine, bilinçli ve planlı bir şekilde; değersizleştirme, manüpülasyon, gerçeklikten uzaklaştırma ve psikolojik şiddet gibi eylemlerin hepsini yavaş yavaş ve sürekli telkinlerle uygulayarak onu kontrolü altına almasını tanımlayan bir kavram.
GASLIGHTING KAVRAMI İLK OLARAK 1944 YILINDA KULLANILIYOR
Bu kavram ilk olarak, 1938'de Patrick Hamilton'ın yazdığı Gas Light adlı oyunda geçiyor. Kraliçe Victoria dönemi Londra'sında geçen oyunda orta sınıfa mensup bir çiftin yalanlara ve aldatmaya dayalı evliliği ele alınıyor.
Oyun, 1940'da İngiltere'de, 1944'de Amerika'da aynı adla beyaz perdeye uyarlanıyor. Türkiye'de "Işıklar Sönerken" adı ile yayınlanan 1944 Amerika yapımı filmde başrolleri Charles Boyer, Ingrid Bergman ve Joseph Cotten paylaşıyor. Film, George Cukor imzalı.
Ingrid Bergman’ın başrolünde yer aldığı filmde; manipülatif bir kocanın sistemli telkinleriyle aklını yitirdiğini sanan bir kadının hikayesi anlatılıyor. Psikolojide kullanılan Gaslighting terimi bu filmden geliyor.
EN ÇOK EVLİLİKLERDE GÖRÜLÜYOR
Psikolog ve Aile Danışmanı Ebru Özer Özkul, Gaslighting'in az rastlanan ama çok tehlikeli bir durum olduğunu söylüyor.
Psikolojik zorbalığın en uç noktası olarak tanımlanabilecek Gaslighting'i otorite sahibi bir kişi kendinden daha düşük yaşta, statüde ya da daha zayıf birine uyguluyor. En çok evliliklerde görülüyor. Sadece kadın değil, erkek de buna maruz kalabiliyor. Ama bizim toplumumuzda otorite çoğunlukla erkek olduğu için daha çok erkekler eşlerine uyguluyor.
Gaslighting, evlilik ve duygusal ilişkilerin dışında ebeveyn-çocuk, patron-işçi gibi ilişkilerde de görülüyor. Sosyal ortamlardaki ilişkilerde de Gaslighting'e rastlanıyor. Örneğin bir tarikat şeyhi müridine Gastlighting uygulayabiliyor. Psikolojik zorbalık sonucu mürid kendi gerçekliğinden kopuyor, şeyhinin her söylediğini doğru kabul ediyor ve onun her istediğini yapıyor.
Manüpülasyona ve psikolojik şiddete maruz kalan birey, kendi iradesinden ve bilgisinden bağımsız, istediğinin dışında etkilenme ve yönlendirmeye açık olurken, bağımlı hale gelmeye, kendi çelişkileri içerisinde çaresizlik duygusunu deneyimlemeye, değersizlik ve suçluluk hissetmeye başlıyor.
GASLIGHTING NASIL OLUR?
- Uygulayan kişi mağduru çevresinden izole ediyor.
- Arkadaşları ve ailesi ile görüşmesini engelliyor.
- ‘Bizim kötülüğümüzü istiyorlar’, ‘Seni kıskanıyorlar’ gibi söylemlerle kişiyi ikna ediyor.
- Kişiyi kontrol altına almak için yalan yanlış söylemlerle manüpüle ederek kendi doğrularını ve söylemlerini yavaş yavaş ve adım adım karşısındakine kabul ettiriyor.
- Algılarını, fikirlerini ve davranışlarını ona hissettirmeden çeşitli taktikler ile ve aldatma yoluyla değiştiriyor.
- Onun kendisi ile aynı fikirde olması için manüpülatif stratejiler uyguluyor ve ilişkinin kendi istediği şekilde gitmesini sağlıyor.
- Yanlış sürekli tekrar edildiğinde kişi ona inanmaya başlıyor.
- Kişi kendini değersiz, çaresiz, işe yaramaz hissediyor. Kişi verdiği hiçbir kararın doğru olacağını düşünmemeye başlıyor.
KİŞİYE KENDİNİ DEĞERSİZ HİSSETTİRİYOR
Gaslighting'i uygulayan kişi mağdura sürekli değersizleştirici söylemlerde bulunuyor, aşağılıyor ve değersiz hissetmesine sebep oluyor. Sosyal statüsünü yok sayıyor. Sonunda Gaslighting'e maruz kalan kişi kendi düşüncelerinden ve doğrularından şüphe etmeye başlıyor. Kendi gerçekliğinden kopuyor ve uygulayan kişiye bağımlı hale geliyor.
Psikolog ve Aile Danışmanı Ebru Özer Özkul; özgüveni zedelenen, kendine öz saygısı kalmayan, adeta bir çemberin içine hapsolan mağdurun gerçeklik algısının bozulduğunu belirtiyor.
Kişi sürekli suçluluk hissediyor. Gaslighting uygulayan kişinin her istediğini yapıyor, adeta onun ağzının içine bakıyor. Kendisiyle ilgili hiçbir sağlıklı karar veremiyor. Bu durum yaşam boyu sürebiliyor. Bu çemberi tek yaşam alanı olarak gördüğü için de buradan çıkmaya cesaret edemiyor. Hatta o kadar bağımlı hale geliyor ki; uygulayan kişi öldüğünde onun yasını tutuyor.
KİMLER GASLIGHTING'E MARUZ KALIYOR?
Psikolog ve Aile Danışmanı Özkul, Gaslightinge maruz kalan kişilerin bazı ortak özellikleri olduğunu belirtiyor.
- Duygusal
- Şüpheleri olan
- Özgüveni düşük
- İtaatkar
- Yumuşak başlı ve onay arayıcı
GASLIGHTING YAPAN KİŞİLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
- Otoriter
- Dominant
- Psikopatik kişilikte
- Zeki
- Empatiden yoksun
- Anti sosyal kişilikte
HER MANÜPÜLASYON GASLIGHTING OLARAK TANIMLANMIYOR
Psikolog ve Aile Danışmanı Özkul, her manipülasyonun, kişinin kendini her yetersiz ve değersiz hissettiği durumun "Gaslighting" olarak tanımlanamayacağını belirtiyor. Çünkü bu manüpülasyondan çok daha öte bir durum.
Gaslighting'in manüpülüsyondan farkı eylemin kasıtlı ve planlı olarak yapılması, sürekliliğin olması ve mağdurun sosyal izolasyona maruz kalması. Manüpülasyon yanlışlıkla veya farkında olmadan yapılabilir fakat gaslighting bilinçli olarak adım adım uygulanıyor. Kişi uzun bir sürede yavaş, yavaş, inandıra, inandıra manüpüle ediliyor. Bu tamamen kişiliğe yönelik bir saldırı. Kişinin benliğine zarar veren bir durum. Sürekli kişinin gerçekliğiyle ilgili bir oyun oynanıyor.
FARKINA VARILDIĞINDA İLİŞKİYİ SONLANDIRMAK GEREKİYOR!
Gaslighting'in farkına varıldığında ilişkinin derhal sonlandırılması gerektiğini belirten Özkul, Gaslighting'e maruz kalan kişinin durumunu fark etmesinin bunun en önemli adımı olduğunu belirtiyor. Ancak çemberin dışına çıkmadan kişinin durumunu fark etmesi ve fark ettiğinde de yardım almadan ilişkiyi sonlandırmaya cesaret etmesi oldukça zor.
Gaslighting; adım adım,yavaş yavaş ilerleyen ve şiddeti artan bir durum olduğu için, ilişki son noktaya gelmeden süreçte fark edilirse bu durumdan kurtulmak daha kolay. Bu anlamada çevrenizde Gaslighting çemberinde kalmış bir insan gördüğünüzde ona yardım elini uzatmanız, kendisini uyararak durumunun farkına varmasını ve yardım almasını sağlamanız en doğrusu olacaktır.
