Giriş
0-3 yaş döneminde çocukların olabildiğince uyarana maruz kalması nöral aktivitelerin artmasında fayda sağlar. Hareket etmek, sosyal ortamlara dahil olmak, hareket, ses, tat, oyun, anne ve babayla geçirilen vakit hepsi birer uyaran örneğidir. Uyaran eksikliğinin erken tespit edilmesi, çocuğun gelişimsel olarak akranlarının düzeyinde olması açısından çok önemlidir. Uyaran eksikliği belirtileri yok sayılırsa, çocuğun gelişimi akranlarına göre geride kalabilir. Sosyal davranış becerileri azalır, dil ve konuşma becerileri etkilenebilir.
Uyaran, çocukların gelişiminde çok önemli bir rol oynar, çevreden maruz kaldığı her şeydir. Çocuklar büyüdükleri, geliştikleri dünyayı sesler, dokunuşlar, mimikler, kokular ve görüntüler aracılığıyla tecrübe ederek tanırlar. Hareket etmek, sosyal ortamlara dahil olmak, hareket, ses, tat, oyun, anne ve babayla geçirilen vakit hepsi birer uyaran örneğidir. Çocukların beyin gelişiminin en hızlı olduğu bu dönemde uyaran alma konusunda da en kıymetli zamana denk gelmektedir. 0-3 yaş döneminde çocukların olabildiğince uyarana maruz kalması nöral aktivitelerin artmasında fayda sağlayacaktır.
Uyaran eksikliği, 0-3 yaş sürecinde çocukların uyaranlara maruz kalmaması sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Yaşına ve gelişim düzeyine uygun olan çevresel faktörlerin yeteri kadar çocuğa sunulmamasıdır. Otizm ile karıştırılabilir.
UYARAN EKSİKLİĞİ HANGİ DURUMLARDA ÇOK SIK GÖRÜLÜR?
Sosyal becerilerinin gelişimi açısından etkileşimsiz aile ortamında yetişen, gün içinde sürekli tablet/televizyon/telefon kullanan çocuklarda görülmektedir. Ebeveynlerin çocukları ile iletişime geçmemesi, ortak bir şeyler paylaşmaması, çocuğun yalnızlaşmasına ve zamanla içe kapanmasına neden olmaktadır. 2 yaşından sonra çocukların gelişimsel becerileri konusunda gecikmeler gözlemlenebilir. Dil becerisi gelişim alanında kelime hazneleri çok azdır ya da hiç kelimeleri yoktur. Sözlü iletişim noktasında çocuk cevap vermediği için ebeveynler ilk etapta çocuklarında işitme sorunu olduğu zannedebilir.
Uyaran eksikliği, otizmle çok karıştırılabilen bir durumdur. Uyaran eksikliği olan çocukların sosyal iletişimi otizmli çocuklara kıyasla daha iyidir. Sınırlı da olsa göz teması kurabilirler ve isimlerine tepki verebilirler.
UYARAN EKSİKLİĞİ BELİRTİLERİ
- Dil becerisinde gerilik, konuşma ile ilgili problemler, konuşma gecikmesi, geriliği,
- Yaşıtlarıyla iletişime geçmede zorluk çekme,
- Gelişim geriliği
- Kendi arzusu ile ya da sınırlı göz teması kurma
- Anlama problemi, bazı zamanlarda anlayamama
- Öfke problemi
- Komutları gerçekleştirememe
- İşaret etme eksikliği, parmakla göstermeme
- Sürekli televizyon izleme eğilimi ya da telefonda oyun oynama gibi ekranlı medyayı kullanma eğilimi.
- Tercihen ismine tepki verme
- Sosyal etkileşimin az olması ve uyum problemi
AİLELERE ÖNERİLER:
Değerli aileler; çocukların dünyaya gözlerini açar açmaz yabancı olduğu hayatı öğrenmeye ve keşfetmesinde en büyük destekçileri, yol göstericileri ebeveynleridir. Çocuğunuzla mümkün olduğunca etkileşim içinde olmalı, olabildiğince uyarana maruz bırakmalısınız. Bebeğiniz daha 1 günlük olsa bile göz teması kurmaktan, onunla uzun uzun konuşmaktan çekinmeyin.
0-3 yaşta lütfen “0 ekran” kuralını uygulayın. Beyin gelişimi için en kıymetli olduğu bu zamanlarda lütfen çocuklarınızı ekran maruziyetine teslim etmeyin. Fırsat verin, hayatı keşfedip öğrenmesine güvenli sınırlar çerçevesinde izin verin. Hikaye kitaplarını yanı başınızdan hiç ayırmayın. Lütfen çocuğunuzla sürekli konuşup etkileşim içinde olun bu durum dil becerilerinin gelişimine de katkı sağlayacaktır.
Uyaran eksikliğinin erken tespit edilmesi, çocuğun gelişimsel olarak akranlarının düzeyinde olması açısından çok önemlidir. Yukarıda saydığımız belirtiler yok sayıldığında gelişimi akranlarına göre geride kalabilir. Sosyal davranış becerileri azalır, dil ve konuşma becerileri etkilenebilir.
Uyaran eksikliğinde kesin tanıyı koyabilecek kişi uzmanlardır. Konulan teşhisin ardından çocuğun desteklenmesi konusu da yine uzmanlar ile gerçekleşmektedir. Uzmanların hazırladığı bireysel eğitim programlarıyla çocuk ve aile desteklenir. Aile, uzmanın verdiği eğitim planına uymalıdır. Çünkü en iyi öğrenme ev ortamında olandır, çocuklar en çok ve en kolay ebeveynlerinden öğrenir. Ebeveynler uzmanla sürekli iletişim halinde yönetilmelidir.
