Giriş
Osteoporoz; yani kemik erimesi, nadir görülen birkaç tipi dışında vücudumuzdaki tüm kemikleri (iskeletimizi) etkileyen sistemik bir hastalıktır. En çok menopoz sonrası kadınları (postmenopozal osteoporoz) ve 75 yaş üzeri kişileri (senil osteoporoz) etkile. Tıptaki gelişmelerle birlikte ortalama yaşam sürelerinin uzaması, kemik erimesinin en sık görülen kemik hastalığı haline gelmesine yol açtı. Bu hastalık önlenebilir ve tedavi edilebilir olmakla birlikte, hastaların yarısı, belki de daha fazlası, bu durumunun farkında değil. Kemik erimesinde kemiklerde kırık ihtimali artar ve bu komplikasyonlar hastaların yaşamını tehdit edebilir hale gelebilir. Elbette bu komplikasyonların tedavileri de ciddi maddi zarara ve kalıcı fonksiyon bozukluklarına da yol açabilir.
Vücudumuzdaki kemiklerde kalsiyum ve fosfor mineralleri bulunur. Gerçekte kemik erimesi dediğimiz hastalık, bu minerallerin miktarının azalması sonucu kemiklerimizin sertlik ve dayanıklılıklarının azalıp kalitelerinin bozulmaları sonucu, kemiklerin daha zayıf ve kırılgan hale gelmeleridir. Kemik mineral yoğunluğunu etkileyen birçok faktör var. Kadınlarda özellikle menopoz öncesi östrojen hormonu kemik yapısına büyük destek verir. Menopoz sonrası salgılanan östrojen miktarı azalır, bunun yanında vücudun ihtiyacı olan östrojen hormonu östron denilen tipe dönüşür. Östrona dönüşen östrojen, menopoz öncesi östrojen kadar kemikleri etkileme kapasitesine sahip değildir. Bu sebepler menopozun kadınlarda kemik üzerinde ani ve büyük etki oluşturmasına neden olur. 75 yaş üzerindeki kişilerde ise bütün vücuttaki dokuların yıprandığı gibi, kemik dokunun da yıpranıp gücünü kaybetmeye başlaması ve aynı zamanda erkekte testesteron, kadında östrojen miktarının azalması kemik erimesini tetikler.
Kemik erimesi belirtileri
Kemik erimesi açısından düzenli takip yaptırmamış bir kişide hastalık kendini belli etmeyebilir. Omurgada kırıklar ve buna bağlı ağrılar sık görülür. Bunun dışında el bileği, ayak bileği, kalça, kol kırıkları kemik erimesinde kırık oluşabilen diğer bölgelerdir. Omur, kalça, el bileği ve diğer kemiklerde kırıklar; ani ve şiddetli bel veya sırt ağrısı; boy kısalması ve kamburluk; karın, göğüs boşluğunda daralma ve buna bağlı bulgular; vücut görüntüsünün ve algısının bozulması; psikolojik sıkıntılar; sosyal sıkıntılar; yaşam kalitesinde bozulma; duruş bozukluğu gibi şikayetler de kişiyi dikkatli olmaya sevketmeli.
Kemik erimesinin ortaya çıkmasını kolaylaştıran veya hızlandıran risk faktörleri var. Bunların bir kısmı değiştirilebilir, bir kısmı ise değiştirilemez faktörler. Değiştirilebilir faktörleri mümkün olduğunca kontrol atına alabilmek, hastalığın ortaya çıkarabileceği komplikasyonların riskini minimumda tutmamıza yardımcı olur. Bunlar şöyle:
• Kemik yoğunluğunun düşük olması
• Yaş
• Kırık hikayesi
• Ailede kırık hikayesi
• Cinsiyet
• Irk
• Genetik yapı
• Aşırı alkol ve kafein tüketimi
• Sigara
• İlaç kullanımı (Kortizonlu ilaçlar, guatr ilaçları vs.)
• Kadınlık hormonu yetersizliği
• Bazı hastalıklar
• Kötü beslenme
• Erken menopoz.
• Cerrahi menopoz.
• Uzun süreli adet kesilmesi.
• Kronik hastalıklar (Bağırsaklardan besinlerin emilimini bozan hastalıklar, ağır karaciğer ve böbrek hastalıkları, bazı hormonal hastalıklar, romatizmal hastalıklar)
Kemik erimesi değerleri
Kemik erimesinin tanısını koymada en çok kullandığımız metod “kemik mineral yoğunluk ölçümü (DEXA)"dür. Ancak yardımcı olarak radyografi (sırt ve bel filmleri), sinitigrafi de kullanılabilir. D vitamini ve kemikle ilgili diğer değerlerin ölçümü açısından kan ve idrar tahlilleri çok değerli olup hemen her hastada görülmesinde fayda vardır. 65 yaş ve üstü kadınlar, yukarıda bahsettiğim risk faktörlerini taşıyan tüm menopoz sonrası kadınlar, kırık geçirmiş olan menopoz sonrası kadınlar osteoporoz tedavisi uygulanan veya planlanan hastalara rutin olarak, hekimin tavsiyesine göre yılda bir veya iki yılda bir kemik yoğunluk ölçümünü yaptırmalıdır.
Kemik yoğunluğu ölçümü yaptırın
Kemik erimesinden korunmada amaç, kemik kütlesini maksimuma çıkarmak ve bunu devam ettirmek, kemik kaybını minimuma indirmek ve düşmeyi önlenmek üzerine kurulur. Bu amaçla beslenmenin kalsiyumdan zengin olacak şekilde (özellikle süt ve süt ürünleri) düzenlenmesi, fiziksel aktivite ve egzersizin teşvik edilmesi, değiştirilebilir risk faktörlerinden korunma ve gereğinde ilaç kullanımı sağlamaktır. Bunun dışında tavsiye edilen günlük kalsiyum ve D vitamini ihtiyacının karşılanması, düzenli egzersiz yapılması, sigara ve alkol tüketiminden uzak durulması gerekir. Ancak ihtiyaç duyulan her durumda doktora danışmak, düzenli kemik yoğunluk ölçümü yaptırmak ve gerekirse uygun tedaviye başlamak riskleri minimumda tutabilir.
Kemik erimesinden korunmada yapılan araştırmalar bizlere, yerçekimi doğrultusunda kuvvet uygulayan egzersizler tercih etmemizi tavsiye eder. Bunun dışında maksimum kuvvete kısa sürede ulaşan egzersizler (sıçrama, atlama), kas gücünü arttıran egzersizler, eklem dayanıklılığını arttıran egzersizler, denge egzersizleri, duruş egzersizleri, solunum egzersizlerini hastalarımıza öğretmeye çalışırız. Hastalarımızdan ise tempolu yürüyüş veya jogging, step, bisiklete binme, yüzme, dans etme sporlarından hangisini yapabiliyorlarsa düzenli yapmalarını isteriz.
Tüm bunlara rağmen kemik erimesi yine de oluşabilir. Siz moralinizi bozmayın ve en kısa zamanda doktorunuza başvurun.
