Giriş
Çevrenizde konuşulanları dikkatli dinlerseniz fark edeceksiniz. Ya da televizyon ekranlarında kullanılan Türkçeye kulak kesilirseniz…
O kadar çok yanlış kullanım var ki. İnanılır gibi değil. Dikkat edin, ‘hata’ değil ‘yanlış’ diyorum. Nadiren dil sürçmeleri olabiliyor ama çok büyük çoğunluk birçok sözcüğü, ifadeyi yanlış biliyor ve öyle kullanıyor. Özellikle de yabancı kökenli sözcükleri…
Deyimler ve atasözlerinin kullanımındaki yanlışlar da ayrı bir vahamet. (Bakın bu sözcük mesela. ‘Vahamet’ yani…
Kökü ‘vahim’. 100 kişiden 90’ı ‘vahamet’ yerine ‘vehamet’ diyor. Oysa ‘vehamet’ diye bir kelime yok Türkçede.) Salı günkü yazımda, reyting rekorları kıran bir televizyon dizisinde ‘ekarte etmek’ yerine ‘egale etmek’ ifadesinin kullanıldığını anlatıp yaklaşık 20 kişilik silsilede kimsenin bu yanlışı fark edip düzeltmemesini eleştirmiştim. (https:// www.posta.com.tr/yazarlar/murat-celik/ dizilerdeki-turkce-yanlislari-2690939)
Bakın bugün hangi yanlışlar var yine ekranlardan duyup not aldığım… Neler, neler… Şöyle bir cümle duydum örneğin yine çok izlenen bir televizyon dizisinde: “Bak Mustafa, bombanın pimini o ateşledi, ben değil.” Cümle bu… Bombanın pimini ateşlemek… Bombanın pimi ateşlenmez. Pim çekilir. El bombasında pim olur. O pim çekilince el bombası patlar. Ateşlenen (ya da yakılan) ise fitildir. Dinamitin fitili mesela. Dolayısıyla bombanın pimi ateşlendi şeklindeki ifade yanlıştır.
Yine ekranlardan bir başka yanlış… “Arka perdede olup bitenlerden kimsenin haberi yok.” Kullanılan cümle bu… Arka perdede olup bitenler… ‘Arka perde’ diye bir ifade yok Türkçede. ‘Perde arkası’ onun doğrusu. Veya ‘arka plan’ olabilir. Ama ‘arka perde’ olmaz. Perde arkasında ya da arka planda olup bitenler yani. ‘Arka perde’de değil.
Bir başka örnek… Yine o çok izlenen diziden bir replik. “Bak ağabey, bu böyle olmuyor. Bir ortak müşterekte buluşmamız lâzım.” Ortak müşterek…
‘Ortak’ ile ‘müşterek’ eş anlamlı sözcükler. ‘Ortak müşterek’ şeklindeki kullanım ‘örneğin mesela’ demek gibi bir şey. Ya da ‘henüz daha’ demek gibi. Buradaki doğru ifade ‘asgari müşterek’ yani ‘ortak payda’. Bu iki ifadeden biri kullanılabilir ama ‘ortak müşterek’ olmaz.
Liste uzun ama son bir örnek ile bitireyim bugünlük… Duyduğum cümle şu: “Bak, o konu bizimkinin zayıf karnı.” Zayıf karın… Bu da yanlış. Kastedilen ‘yumuşak karın’. TDK Sözlüğünde ‘yumuşak karın’ ifadesinin mecaz anlamları şöyle yer alıyor:
Kişilerin, kurumların, ülkelerin konuşulmasından, gündeme getirilmesinden rahatsız olduğu durumlar, konular.
Bir kimsenin, bir ülkenin saldırıya en uygun yeri, noktası.
Yazık ediyoruz şu güzelim Türkçemize.
