Giriş
Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken, Alzheimer hastalığı hakkında bilinmesi gerekenleri sizler için anlattı.
Demans yani bunama, bilişsel işlevlerin beyindeki bir bozukluğa bağlı olarak kaybıdır. Demans olarak nitelendirilebilecek bir zihinsel bozulma öncelikle birden fazla bilişsel işlevi bozulmalıdır. Ayrıca mesleki performans, sokakta ve mali işlerde bağımsızlık, sıradan aygıtların kullanımı, hobiler, ev işleri ve kendine bakım ile özetlenebilecek günlük yaşam aktivitelerinde kayda değer bir bozulmaya yol açacak şiddette kalıcı ve genellikle ilerleyici olmalıdır.
Demansın birçok tipi vardır, bunlar arasında en yaygın olanı Alzheimer hastalığıdır.
Yaşlanmayla birlikte bilişsel değişiklikler olması normaldir
Yaş almaya bağlı olarak bellek, öğrenme ve düşünme değişikliğe uğrayabilir. Ancak günlük yaşam aktivitesini bozacak seviyede bellek kaybı ve bilişsel etkilenme görülmez. Demans tek bir hastalık değildir; Alzheimer hastalığı da dahil olmak üzere çok çeşitli spesifik tıbbi durumları kapsayan genel bir terimdir.
“Demans” genel terimi altında gruplanan bozukluklara anormal beyin değişiklikleri neden olur. Bu değişiklikler, bilişsel yetenekler olarak da bilinen, günlük yaşamı ve bağımsız işlevi bozan düşünme becerilerinde bir düşüşü tetikler.
Davranışları, duyguları ve ilişkileri de etkilerler. Alzheimer hastalığı vakaların yüzde 60-80'ini oluşturur. Beyindeki mikroskobik kanama ve kan damarı tıkanması nedeniyle oluşan vasküler demans, demansın ikinci en sık nedenidir.
Aynı anda birden fazla demans türünün beyin değişikliklerini yaşayanlar, karma bunamaya sahiptir. Tiroid sorunları ve vitamin eksiklikleri gibi geri dönüşümlü olanlar da dahil olmak üzere demans semptomlarına neden olabilecek birçok başka durum vardır.
Demans belirtileri nelerdir?
Demans belirtileri büyük ölçüde değişebilir. Örnekler şunları içerir:
- Kısa süreli hafıza ile ilgili sorunlar
- Çanta veya cüzdanı unutmak
- Faturaları ödemeyi unutmak
- Yemek planlama ve hazırlamada sorunlar
- Randevuları hatırlamada güçlük
- Seyahat güçlüğü
Birçok belirti ilerleyicidir, bu da bunama belirtilerinin yavaş başladığı ve giderek kötüleştiği anlamına gelir. Siz veya tanıdığınız biri, hafıza güçlükleri veya düşünme becerilerinde başka değişiklikler yaşıyorsa, onları görmezden gelmeyin. Nedenini belirlemek için uzman bir doktora görünün.
Profesyonel değerlendirme, tedavi edilebilir bir durumu tespit edebilir ve semptomlar bunama belirtisi olsa bile, erken teşhis, kişinin mevcut tedavilerden maksimum faydayı elde etmesini sağlayabilir.
Demansın nedenleri nelerdir?
Demans, beyin hücrelerinin hasar görmesinden kaynaklanır. Bu hasar, beyin hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurma yeteneğine müdahale eder. Beyin hücreleri normal bir şekilde iletişim kuramadığında düşünce, davranış ve duygular etkilenebilir. Beyin, her biri farklı işlevden (örneğin hafıza, yargılama ve hareket) sorumlu olan birçok farklı bölgeye sahiptir. Belirli bir bölgedeki hücreler zarar gördüğünde o bölge işlevlerini normal şekilde yerine getiremez. Farklı demans türleri, beynin belirli bölgelerinde belirli beyin hücresi hasarı türleri ile ilişkilidir.
Örneğin, Alzheimer hastalığında, beyin hücrelerinin içindeki ve dışındaki belirli proteinlerin yüksek seviyeleri, beyin hücrelerinin sağlıklı kalmasını ve birbirleriyle iletişim kurmasını zorlaştırır.
Hipokampus olarak adlandırılan beyin bölgesi, beyindeki öğrenme ve hafıza merkezidir ve bu bölgedeki beyin hücreleri genellikle ilk hasar görenlerdir. Bu nedenle hafıza kaybı genellikle Alzheimer hastalığının en erken semptomlarından biridir. Beyinde bunamaya neden olan değişikliklerin çoğu kalıcıdır ve zamanla kötüleşir, ancak aşağıdaki koşulların neden olduğu düşünme ve hafıza sorunları, durum tedavi edildiğinde iyileşebilir:
- Depresyon
- İlaç yan etkileri
- Aşırı alkol kullanımı
- Tiroid problemleri
- Vitamin eksiklikleri
Demans nasıl teşhis edilir?
Tıbbi öykü, fizik muayene, laboratuvar testleri ve her tiple ilişkili düşünce, günlük işlev ve davranıştaki karakteristik değişikliklere dayanarak Alzheimer hastalığı ve diğer demans türleri teşhis edilebilir.
Demans teşhisi için yaygın olarak mini-mental test uygulanabilir. Tarama testi demans belirtileri veriyorsa, ardında ayrıntılı nörolojik ve psikometrik değerlendirmeler yapılabilir.
Ancak, farklı demansların semptomları ve beyin değişiklikleri örtüşebileceğinden, demansın tam türünü belirlemek daha zordur.
En sık görülen demans türü Alzheimer hastalığıdır. Diğer demans türleri ise vasküler demans, Lewy cisimcikli demans, frontotemporal demanslardır. Bunun dışında yalancı demansa neden olan depresyon, vitamin B12, B1 ve B6 eksiklikleri, kurşun ve cıva zehirlenmesi gibi toksik nedenler, hipotiroidizm gibi endokrin nedenler, vaskülopatiler, subdural hematom, normal basınçlı hidrosefali ve yavaş büyüyen tümörler gibi yapısal nedenler, santral sinir sistemi enfeksiyonları da demans taramaları sırasında teşhis edilerek tedavi edilebilir.
Demans tedavisi ve bakımı
Demansın tedavisi nedenine bağlıdır. Alzheimer hastalığı da dahil olmak üzere çoğu ilerleyici demans durumunda tam iyileşme sağlayan bir tedavi yoktur. Var olan tedaviler demans semptomlarının kötüleşmesini geçici olarak yavaşlatabilir ve Alzheimer hastalığı yaşayanlar için yaşam kalitesini iyileştirebilir.
Alzheimer hastalığında kullanılan ilaçlar bazen diğer demans türlerinin semptomlarına yardımcı olmak için de reçete edilir. İlaç dışı tedaviler de demansın bazı semptomlarını hafifletebilir.
