Giriş
“Facebook’u acilen parçalara ayırın! Bugün Facebook, Amerikan devletinden çok daha güçlü. Demokrasiyi tehdit ediyor. Acil önlem almalısınız!” Böyle veryansın eden kim biliyor musunuz? Facebook’un kurucularından Chris Hughes! Mayıs 2019’da New York Times’a yazdığı baş makalede böyle demişti:
“Facebook’u acilen parçalayın, yoksa o sizi parçalayacak!” İşte bugünlerde aynı sözler arama motoru Google için söyleniyor. Gerçi başta ‘arama motoru’ olarak yola çıkmış olan Google bugün devletlerden daha güçlü, neredeyse dünyayı avucunun içine almış bir kuvvet. Okuduğunuz haberden aldığınız ürüne, verdiğiniz oya kadar hayatınızdaki tüm seçimlere etki ediyor.
Tam da bu yüzden bugünlerde dünyanın gündeminde. 2 hafta önce de Ankara’nın gündemindeydi. Meclis’te Dijital Mecralar Komisyonu’na çağrılan Google yetkilileri, hem iktidar hem muhalefetin ‘soru yağmuruna’ tutuldu adeta. Medya ve e-alışveriş üzerinde kurduğu tekelle ilgili, iktidar ve muhalefet partileri Google yetkililerini terletti. Google başta olmak üzere dijital devlerin ulus-devletlerle çatışması giderek sertleşiyor diyebiliriz.
KİMLERİN ELİNDEYİZ?
Bir diğer sorun da kişisel verilerin tek elde toplanması ve korunması meselesi. Bu çok ciddi bir risk. Hatırlarsanız, 2018’de Cambridge Analytica (CA) krizi patlak vermişti. CA’nın 50 milyon Facebook kullanıcısının verilerini ele geçirdiği ortaya çıkmıştı.
Meğer bu özel bilgileri kullanarak kişilerin siyasi tercihlerini tahmin edip, Amerikan seçimlerini manipüle etmişler. Haliyle hepimiz kendimizi kandırılmış hissetmiştik.
Bahsettiğimiz Facebook, Instagram ve WhatsApp’ın da sahibi. Dünyanın en yaygın bu üç iletişim platformunu ise toplamda 3 milyar insan kullanıyor. Bir kişi Facebook’ta günde ortalama 1 saat geçiriyor. Aynı zamanda dev şirket bugün yarım trilyon dolar değerinde. ABD pazarının da yüzde 70’ini kontrol ediyor! Yani devletlerden daha güçlü bir tekelin elindeyiz.
TEKDÜZELEŞME
Aslında bir diğer sorunlu konu da tekdüzeleşme. Düşünün ki bütün dünya ülkeleri aynı arama motorunun ya da sosyal medya platformunun algoritmalarına tabi.
Ussal Şahbaz
Yani tüm insanlar onların gözünden dünyayı görüyor. Bu da farklı ırklar, milletler arasındaki nüansların kaybolması demek. Telefonda görüştüğüm global teknoloji uzmanı Ussal Şahbaz, bunda Google çalışanlarının ağırlıklı erkek ve beyaz yakalı olmasının payının büyük olduğu görüşünde. Bundan tam 1 yıl önce patlak veren krizi hatırlatıyor.
Timnit Gebru
Yani Google’da Yapay Zeka Ekibi’nin başındaki siyahi kadın Timnit Gebru’nun kovulmasından bahsediyor. Gebru’nun, Google’ın tam da bu çeşitlilik eksikliğini dile getirdiği için işten çıkarıldığı iddia edilmişti. Sonrasında 1200’den fazla Google çalışanı ve 1500’den fazla akademisyen, protesto mektubu imzalamıştı. Ussal Şahbaz, “Dolayısıyla sormak lazım, Google ve sosyal medya platformları ne kadar kapsayıcı? Bu küresel bir problem. Yerel değerlerimizi nasıl ve ne kadar koruyabileceğiz?” sorusunu ortaya atıyor.
TEKELLEŞME
Aslında soruların en başında şu geliyor: Peki sorun ne? 1’inci sorun, bilginin tekelleşmesi. Tek elde toplanması, tek elden yayılması. Üzerine de yayımlanan haberlerin kaynaklarına, yani gazetelere/medyaya bir bedel ödenmemesi. Bu da hem haber kaynaklarının haklarını yenmesi anlamına geliyor hem de bağımsız medyanın dünyada çökmesi. Fransa ve Avustralya çok yeni bunun önüne geçmek için birer kanun çıkardı. Bu ülkelerde Google artık haber kaynaklarına ücret ödemek zorunda. Ama dünyanın geri kalanında henüz böyle bir uygulama yok.
HAKSIZ REKABET
2’nci sorun ise e-alışverişte. Google kendi ürünlerini ya da ona reklam verenleri öne çıkarıyor. Bu da rekabette haksızlığa sebep oluyor. Zaten tam da bu yüzden Türkiye’de Rekabet Kurulu bir karar aldı ve Google’a mealen ‘bunu yapamazsın, herkesin ürünlerine eşit yer ver’ dedi.
Peki dedi de ne mi oldu? Google ‘bana uymaz’ deyip Türkiye’de alışveriş uygulamasını durdurdu. Dolayısıyla teknoloji devine söz geçirmek mümkün değil. Yalnız sadece Türkiye değil. Bugün Avrupa Birliği’nin (AB) ikinci en büyük gelir kaynağı, Google’a rekabet konusunda kestikleri cezalar! Bugüne kadar arama motoru AB’den toplam 8 milyar Euro ceza yemiş.
UYUM SANCISI
Kısaca mesele aslında şu: Tüm dünya derin bir dönüşümden geçiyor. ‘Dijital çağ’ denilen bu
dönem küresel bir devrim. Sorun şu ki ne devletler, ne özel sektör, ne yasalar, ne internet, ne de bizler henüz bu yeni gerçekliğe uyumlanamadık. Bırakın hukuki altyapının yetersizliğini, daha mesela ‘CA krizinde suçlu kim?’ sorusunun yanıtını bile dünya bulamadı. Suçlu Facebook mu, CA mı, yoksa ‘ankete katılabilmeniz için hesabınıza erişmemiz gerekiyor’ ibaresini görür görmez hiç düşünmeden şak diye kişisel bilgilerimize erişim izni veren bizler mi? Dolayısıyla bizlere de iş düşüyor. İnterneti mutlaka süzgeçten geçirerek kullanmayı ve gerçek olan bilgiyi ayıklamayı öğrenmeliyiz. Şu an yaptığımız ise gelecek nesillere geriye dönüp baktıklarında çok gülecekleri hikayeler bırakmaktan başka bir şey değil.
